Eqîdeya îmanê - Ehmedê Xanî Kitap özeti, konusu ve incelemesi

Eqîdeya îmanê kimin eseri? Eqîdeya îmanê kitabının yazarı kimdir? Eqîdeya îmanê konusu ve anafikri nedir? Eqîdeya îmanê kitabı ne anlatıyor? Eqîdeya îmanê PDF indirme linki var mı? Eqîdeya îmanê kitabının yazarı Ehmedê Xanî kimdir? İşte Eqîdeya îmanê kitabı özeti, sözleri, yorumları ve incelemesi...

Kitap Künyesi

Yazar: Ehmedê Xanî

Yayın Evi: Avesta Yayınları

İSBN: 9789944382502

Sayfa Sayısı: 354

Eqîdeya îmanê Ne Anlatıyor? Konusu, Ana Fikri, Özeti

Hazırlayan: Kadri Yıldırım

İslamî ilimler içerisinde doğrudan inanç esaslarını konu edinmesi açısından “Akaid” ilminin önemli bir yeri vardır. Büyük ölçüde ezbere dayalı medrese eğitim sisteminde talebelerin didaktik manzum metinleri daha rahat ve zevkli ezberleyebilmeleri, şiir kabiliyeti olan yazarları eserlerini manzum hazırlamaya sevk etmiştir.

Akaid alanında eğitim dilinin Türkçe olduğu resmî Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak Arapçadan çevrilen kitaplar okutulurken, Xanî’nin yazdığı ‘Eqîdeya Îmanê de eğitim dilinin Kürtçe olduğu fahrî Kürt medreselerinde ders kitabı olarak yerini almış; böylece Kürtçe ilk kez bu kadar önemli bir dinî ilimde hem yazı dili hem de eğitim materyali haline gelmiştir. Xanî’nin Allah’ın sıfatlarına Kürtçe karşılıklar bulmasıyla beraber bu sıfatlar ilk kez bir dilde Arapça orijinallerinin dışında kullanılmıştır.

Ehmedê Xanî, Nûbehara Biçûkan ile ‘dilin dili’ haline getirdiği Kürtçeyi, ‘Eqîdeya Îmanê ile ‘dinin dili’ haline getirmiştir. Xanî’nin başlattığı bu manzum gelenek, daha sonra başta Mela Xelîlê Sêrtî olmak üzere ondan doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenen onlarca Kürt alimi tarafından günümüze kadar sürdürülmüştür.

‘Eqîdeya Îmanê, İslamın inanç esaslarından Sünnî/Eş’arî ekolün görüşleri doğrultusunda özlü bir şekilde bahseden ve mesnevî tarzında yazılan 70 beyitlik manzum bir eserdir. Akaid/Kelâm ilmi kapsamına giren bu eserde bu ilmin metodolojisine göre inanç esasları şu üç kategori halinde işlenmiştir.

İlahiyat (İlahî meseleler): Allah’ın varlığı, birliği ve sıfatları; kader ve insan özgürlüğü, iman-amel ilişkisi; büyük günâh işleyenin öbür dünyadaki durumu; cüz-i layetecezza (atom); heyûla (evrenin ilk aslî unsuru) ve dünyanın sonradan yaratılmışlığı bu kategoriye giren bazı konulardır.

Nubuvvat (Peygamberlikle ilgili meseleler): Bütün peygamberlere inanmanın gereği; peygamberlerin masum oluşları ve görevlerinden azledilmemeleri; peygamberlikte cinsiyet faktörü (kadınların peygamber olup olmadıkları) ve benzeri konuları içermektedir.

Sem’iyyat (İşitsel meseleler): Varlıkları bu dünyada somut olarak gösterilemeyen fakat var oldukları peygamberlerden ve onlara indirilen kitaplardan işitilen olguları işleyen kategoridir. Bu kategoride ölüm sonrası kabir sorgusu; yeniden diriliş; insanların dünyadayken yaptıklarının karşılığını görmeleri için hesaba çekiliş; Sırat köprüsünden geçiş; cennet ve cehennemin varlığı ile bunlara giriş ve metafizik varlıklar olarak melek, cin ve şeytanın varlığı bu kategoride ele alınan başlıca konulardır.

Xanî’nin bu üç kategoriye göre işlediği meseleler bu çalışmada İslamın öbür mezhep ve fırkalarının görüşleriyle karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir.

Eqîdeya îmanê Alıntıları - Sözleri

• Resûlê di wî cumle heqq in temam Xusûsa Muhammed 'eleyhisselam Ku serdefterê cumle 'alem ew e Nubuwwet xwe mektûb e xatem ew e Xudê aferandin ji bo wî felek Ji bo xizmeta wî şîhandin melek Ku Quran ji 'erşên digel wan hinar Ji bo wî hebîbê xwe yê bextiyar
• Ji bal xwu Buraqek ji bo ra şand Lê zînek muresse' rûnîhand Buraqê digel Refrefê dest bi dest Bi emrê Xwudê ew birin pêşî dest Di heft asîman ewî îwerand Biqasê dû qewsan vi bal xwu gihand Hilanî Xwudê perde rakir nîqab Cemala Xwudê dît ewî bê hîcab Du caran bi çehvan cemala wî dît Li derrê melayên dibêjin nedît
• Xwudê yîk e bê hevrê û bê heval Ne me'zûlî ye ne mirin ne zewal Ne esl û ne fesl û ne da û ne bab Heyîn wî, heyîna wî nabit hîsab
• helanî xwudê perde, rakir nîqab cemala xwudê dît ewî bê hîcab
• Boraqê di gel Refrefê dest bi dest Bi emrê xwudê ew birin pêşî dest Di heft asîmanan xwudê ew gerand Bi qasê du qewsan bi bal xwu gehand
• Bi fêlê di qenc tu mekî minnetê Bi fedla xwedê dê biçî Cennetê

Eqîdeya îmanê İncelemesi - Şahsi Yorumlar

Bi min di nav helbestvanên Kurd de ji Ehmedê Xanî mezintir kesekî din tune ye. (Û Melayê Cizîri) Hêj di navbera sadsalên 17.18yan de girîngiyekî zêde daye Kurda. Ji bo yekîtiya wan gelek kar kiriye. Ji bo ku zarê Kurdan di medreseyan de bi zimanê xwe ê zikmakî perwerde bibînin Nûbehara Biçûkan nivîsiye. Ji bo ku zarê Kurdan bîr û paweriyên xwe zexm bikin Eqîdeya Îmanê nivîsiye. Nivîskar û helbestvanên ku piştî Xanî hatine tew di bin bandora wî de mane. Herkesî ku xwestine ji bo Kurd û Kurdistanê tiştekî bikin beriya her tiştî Xanî ji xwe re wek îdol hesibandine. Mînak, Hecî Qadirê Koyî, Mala Bedirxaniyan, Mala Cemilpaşazadeyan û nivîskarên modern gelek ji fikrên Ehmedê Xanî sud girtine. Armanca nivîsandina Eqîdeya Îmanê ya Ehmedê Xanî ji bo ku zarokên Kurmanca di medreseyan de bi zimanê xwe bîr û paweriyên xwe hîn bibin nivîsandiye. Piştî qedandina Quranê zarok derbasê Eqîdeyê dibin û Xanî jî ew tişt daye ber çav û Eqîdeya Îmanê amade kiriye ku zarok Eqîdeya xwe bi zimanên xwe hîn bibin. Ew tişt ji xwe re kiriye dert û xem û Eqîdeya Îmanê amade kiriye. Peyva Eqîdê tê wateya 'prensîbên baweriyê.' Eqîdê di îslamiyetê de beşeke gelek girîng e. Zimanê wî li gor Dîwan û Nûbehara Biçûkan hêsan e. Fêm kirina wê zêde ne dijwar e. Eqîdeya Îmanê bi 70 beytan pêk tê. Çar sala piştî Nûbehara Biçûkan hatiye nivîsandin. Di medreseyan de jî heta îro jî wek pirtûka dersê tê xwendin. Taybetiyekî Eqîdeya Îmanê jî ew e ku, yekemîn pirtûka Kurmancî ye ku ji beşa dinî de wek pirtûka dersê hatiye nivîsandin. Keda Mamoste Kadri Yıldırım gelek li ser wê pirtûkê heye. Mamoste her beyt şerh kiriye û fikr û armanca Ehmedê Xanî derxistiye holê. Bi vê şerha Mamoste mirov zêdetir tê digihîje. Xwedê rehma xwe lê bike (Ferîdun Buendîa)

Ehmed-î Xanî: Ehmedi xani 17. Yüzyılda yaşamış bir Kürt . Hakkari'de yani burda doğmuş kendisi Kürt edebiyatçı , astronom , şair , tarihçi ve İslam alimcisi . Kitabıni okuduğumda genellikle İslam çerçevesi içerisinde yazmış Türkçe yazdıktan hemen sonra Kürtçe yazmış ve açıklamış Kürtçe kelimeleri ve şey diyor . "Kürtçe kitap sayısı nerdeyse çok az ben bu zengin dilin kaybolup gitmesini istemiyorum , ve çocukların anadillerini öğretmek amaçlı anadillerinin yani sırada İslamiyeti aşılamak istiyorum . "Diyor. Ve dahası tarih derslerinde gördüğümüz savaşlarin içerisinde Kürtlerin yaptığı şeyleri hiç anlatmıyorlar . Her ırkı anlatıp Kürt tarihini hiç ele almamışlar ehmedi xani bunları anlatıyor . Okuduğum ilk kitabıydı umarım mem-u zini de okurum çünkü çok merak ediyorum ve çok bahsediliyor bu kitabından . Sağ ol üstad . (Ayşe şenlik)

Brastî bi saya çalakiya Ehmedê Xanî ku pêşengiya wê Mihamedê Nojdar dike ev cara duyemîne ku dixwenim lê wek ku cara ewil e bi kelacan min xwend esasên îslamê bi zimanê dayikê û herikbar û zelal vedibêje (Bûka Baranê)

Eqîdeya îmanê PDF indirme linki var mı?

Ehmedê Xanî - Eqîdeya îmanê kitabı için internette en çok yapılan aramalardan birisi de Eqîdeya îmanê PDF linkidir. İnternette ücretli olarak satılan çoğu kitabın PDFleri bulunmaktadır. Ancak bu PDF'leri yasal olmayan yollarla indirmek ve kullanmak hem yasalara hem de ahlaka aykırıdır. Yayın evlerinin sitesinden PDF satılıyorsa indirebilirsiniz.

Kitabın Yazarı Ehmedê Xanî Kimdir?

Yaşadığı yörede zaman zaman şeyh olarak kabul edilmiş, halk arasında Hani Baba adıyla da anılmıştır. Ayrıca, molla(Molla Ahmed) olarak da tanınmaktadır. Hânî Aşiretinden olmasından ve Han köyünde doğması ötürü Ahmed Hânî (Ahmed-i Hânî) olarak tanınmaktadır. Doğu Bayazıt medreselerinde müderrislik ve İshak Paşa Sarayında kâtiplik yapmıştır. Dört dil (Arapça, Farsça, Kürtçe ve Türkçe) bilen Hani, eserlerini, dönemin tercih edilen edebiyat dili olan Farsça yerine Kürtçe yazmıştır.

En bilinen eseri, 17. yüzyılda Kürtçe'nin Kurmanci lehçesiyle yazdığı "Mem û Zîn"dir. Xanî, Mem û Zîn adlı eserinde, Emir Zeynettin'in güzellikleriyle dillere destan olan Zin ve Sti adlı iki kız kardeşinin Mem ve Tajdin ismindeki iki gençle olan aşklarını şiir şeklinde anlatır. Eser, aynı adla sinemaya da uyarlanmıştır.

Türbesi Ağrı Doğubeyazıt'tadır.

Ehmedê Xanî Kitapları - Eserleri

• Mem û Zîn
• Dîwan
• Nûbihara Biçûkan
• Eqîdeya îmanê
• Ereb Şemo Dımdım
• Nûbar
• Mem u Zin Şerhi
• Nûbara Biçukan & Akîde-i İman
• Reyahin-i Aşk
• Hemû Berhem

Ehmedê Xanî Alıntıları - Sözleri

• Bana ne olduğunu sorsana Zin! Yüreğimi nerede kaybettim ki bu kadar acımasız davrandım? (Mem û Zîn)
• Acizlere rahmetin seza kıl Hani'yi özünle aşina kıl Şermende bu Nazmi rû-siyahı Mahşerde sen ol anın penahı Gaflet hılalinden eyle bidar Afv eyle ki ismin oldı Gaffar (Reyahin-i Aşk)
• "Bilgisiz, cahil ve tembel bir insan Geçerlidir taklit ile edeceği iman." (Mem û Zîn)
• Ger te divêtin ku beraber nebitin kes bi te ra 'Îlim bixwûn hem 'emeli tu bike sin'et ji xwe ra Eğer istemiyorsan seninle boy ölçüşecek kimseyi Hem ilim oku hem meslek edin onunla amel etmeyi (Nûbihara Biçûkan)
• Ji bal xwu Buraqek ji bo ra şand Lê zînek muresse' rûnîhand Buraqê digel Refrefê dest bi dest Bi emrê Xwudê ew birin pêşî dest Di heft asîman ewî îwerand Biqasê dû qewsan vi bal xwu gihand Hilanî Xwudê perde rakir nîqab Cemala Xwudê dît ewî bê hîcab Du caran bi çehvan cemala wî dît Li derrê melayên dibêjin nedît (Eqîdeya îmanê)
• … Ya Reb di ve ‘esre biparez qizilbaş Tuxyan û xurûce nekin ew bene welatan (Allahım! Sen koru da bu asırda Kızılbaş{Safevi D.} Gelip zulüm ve baskı uygulamasınlar bizim ülkemizde) (Dîwan)
• Derd u gam-ı dil Memin bela-keş Zînin dahı sinesi pür-ateş (Reyahin-i Aşk)
• Xwudê yîk e bê hevrê û bê heval Ne me'zûlî ye ne mirin ne zewal Ne esl û ne fesl û ne da û ne bab Heyîn wî, heyîna wî nabit hîsab (Eqîdeya îmanê)
• Sensin sevgilinin yüzündeki nur, Zavallı aşığın gönlündeki ateş yine sen. (Mem u Zin Şerhi)
• Heta tu dewr û dersan nekî tekrar û mesrûf Di dûnyayê tu nabî ne meşhûr û ne me'ruf (Nûbar)
• Xwedê Ellah e, qasid Resûl e, ey xwedêzan! Xalîfe çar in, her çar îmamin ey Misilman! (Nûbihara Biçûkan)
• Ama aşık ile heves sahibi arasında fark var. Heves sahipleri çıkarcıdır, aşıklar ise fedakar. (Mem u Zin Şerhi)
• Sonunda vefa göstermeyeceksen eğer, Başlangıçta göze alma o cefalı işi. (Mem û Zîn)
• Mem aşık idi o Zîn-i mâhe Düşmüş idi gönli âh ü vâhê (Reyahin-i Aşk)
• Hûn pêwist ê bizanibin, wekî eskerê siwarî di şeran de çawa ciyê xwe digire.Siwarê hespê pêwist e rind bizanibe çawa hespê di wê wexta çetîn de bide xebatê .Wekî kî wê yekê nizanibe , siwarbûna wî bê feyde ye , bê kêr e û wê zû bê kuştinê! (Ereb Şemo Dımdım)
• Evîn agir e şîret jî wek ba Gazin derdixin razên pişt perda (Mem û Zîn)
• Boraqê di gel Refrefê dest bi dest Bi emrê xwudê ew birin pêşî dest Di heft asîmanan xwudê ew gerand Bi qasê du qewsan bi bal xwu gehand (Eqîdeya îmanê)
• Kimse yoktur ki güzelliğe talip olmasın, Kimse yoktur ki kavuşmayı arzu etmesin. (Mem u Zin Şerhi)
• Ger te divêtin ku beraber nebitin kes bi te ra Ilmê bixwûn hem 'emel-i tu bike sin'et ji xwe ra (Nûbar)
• Umîda me ji tifalan Ku me 'emelbetalan Di weqtê dewr û dersan Bikin în'am û îhsan Bi dua vibîr bînin Fatihan ji me re bixwînin. (Nûbihara Biçûkan)