Mardin Usulü Deyimlerimiz

Mardin'de gündelik hayat içinde kullandığımız ve kültürümüzde olan Mardin usulü deyimler mevcut. Arapça ve Kürtçe ağırlıklı olan deyimlerimiz.

* ‘Ale rasi u ayni

( Başım gözüm üsütne )

* ‘Ale hıs aleyu, yıkle‘ beled

( Ne kötü sesi var bir memleketi yok eder )

* ‘Al bereke

( bereketli olsun )

* Allah yıstırna mın sa‘atıs sevde

(Allah bizi zor saatten korusun)

* Bı qelb û rab.

(Canla başla)

* Bele ahmar ve ehuy

( kızıl beladır bu kardeşim )

* Bê ğiyrê û bê nehvê ve

(onursuz ve haysiyetsizdir)

* Belek u bele hayrık, melne lezim

( sende ve senden gelecek hayırda lazım değil )

* Beqeyne beynıl xêlil vıl celil.

(Halil ile Celil arasında şaşırıp kaldık)

* Cılduv ısmıkve

( Çok hantal anlamında kullanılır )

* Cıbbu yıhassir

( Ağzı gevşektir, laf taşır )

* Cıldu immellehve

( tuzu kurudur )

* Dehiyneyê

(Yağlıdır.)

* Eyş bezul ve

* Eyş itheki id dekke kemel gımgım

( kertenkelenin güneşe baktığı gibi ne güneşeleniyorsun )

* Eyş be nehve int

( gamsız kişiler için kullanılır )

* Ene hevn û halifıtiy fı Bığded.

( Ben buradayım ama Vekilim Bağdat’ta. Yani çok yalan konuşuyor.)

*Ekul mokul, mosser

( O kadar diyorum ama yine de “gereğini yapmıyorsun, adam olmuyorsun )

* Eklê bı katlê.

( Bir dayağa bir yemek yani pişman ettirmek)

* Eyş mır int yav

( itici ve yaramaz kişiler için kullanılır )

* Ene egeddiy û ‘ammiy iy veddiy.

( Ben dilenirim amcam benden alıyor)

* Eyş idık imsemmeme ye

( dokunduğu şeye zarar veren kişiler için kullanılır. yada sakar kişler için kullanılır )

* Ehâd mo yı‘rıf fı hâl êhâd.

( Kimse kimsenin halinden anlamaz )

* Ehrık Ebu lı mo yı‘rıf iğenni u yığenni

( Gereksiz zamanda konuşan kişiler için kullanılır )

* Eyş ıhmar ınt ehki mohki mo tiftihım

( Yav ne eşeksin! Anlat anlat anlamıyorsun )

* Eftıl havlık

(etrafında döneyim yani kurbanın olayım)

* Fıras puzu italı‘ ımgabbar ve

( Burnunun ucuyla insanlara bakıyor, kibirlidir )

* Fıyye halip bakar hey şeğle

(Şike ihtimali olan meseleler için kullanılır )

* ‘elkê belqê

(Kötü bir olaya bulaşmak)

* ‘atiyat Alla ıksir ınnê.

(Allah vergisi çoktur)

* ‘ele hâr ‘ele bêrıd.

( Sıcağa mı soğuğa mı? Yani sebepsiz davranış yapana denir )

* Heniye ele kelbık

( Afiyet olsun )

* Hıvve mo şi ti sevevhu aleyne zeleme

( kendisi hiç bir şey değil, bize adam diye yuturacaklar )

*Henîyıtuv.

(Ne mutlu ona)

* Hêmel ğem.

( Üzüldü )

* Hesepnehu zeleme tala mo şi

( Onu adamdan saydık, hiç cıktı )

* Hanneynê ‘ele ba’ıznâ.

( Birbirimize ısındık )

* Henun vê alkırayıb

( Akraba canlısıdır )

* Huvve kelp yıkçım keçım uvedim

(Köpekten farkı yok- değersiz, lafına bakarsan adam zannedersin )

* Hesebuv mıl beş lıt tırra.

( kız isterken: kumaşın kenarından püskülüne kadar hesapladılar )

* Hebluv tavil vê

( ipi uzundur yani işini savsaklar )

* IL carra dengıre lı bara.

( Testiyi dışarı at. Yani kaynanayı dışarı at )

* IL ıbyut keme lıkborat inne

( Evler mezarlık gibidir )

* İlL askariye barmıt kimme ye

( Askeriliğin kısalığını ifade eder )

* Idde‘ve li isneyn il hıkke fı elf u miteyn

* Ittannor huve har yıhbıs

( Tandır sıcakken ekmek pişir. İşi zamanında yapmanın ehemmiyeti anlatılıyor )

* Ind Allah şi moyze‘

( Allah'ın katında bir şey kaybolmaz )

* İzzengin ınbarık u ilfekır mıneylık

( Zengine hayırlı olsun, fakire nereden buldun )

* Ihmar bele asosa int

( kuyruksuz eşşeksin )

* Inbarık hevisık

( Elbiselerin hayırlı olsun )

* İdkın ımbarık

( Bayramınız mubarek olsun )

*İdu mesmume ye

( Elini attığı her şeyi bozar- sakar )

*Irmadê fı mıhhık.

( Kül başına olsun)

* IL nasib iysiyb.

( Nasibi olan isabet eder.)

* Irrab fı niyye u ıl abd fı niyye

( Allah hesabı farklı, kulun hesabı farklı )

* IL ınsen bı kılmê îy‘elliy û bı kılmê yıqa’

( İnsan bir sözle yücelir, bir sözle de alçalır )

* IL piys moy siybuv şiy

( Kötüye bir şey olmaz )

* IL şıb‘en mo yı‘rıf fı hâl ıl-cuv‘en

( Tok açın halinden anlamaz.)

* Ilheyın heyıbvê!

( Hayinin sonu yok olmaktır )

* Iddınyê bıs sabır ın’amarıt.

( Dünya sabır ile inşa edildi )

* In nasihâ fazihâ.

( Nasihat eden rezil olur )

* Iz zayf yıciy û iyciyb rızkuv me‘uv.

( Misafir rızkıyla gelir )

* Ilıkne alkıt kelb ibin kelb

( Birisiyle başı derde girince, ondan kurtulamadığını ifade eder )

*' Ilık fiyne keme zambor lahmar

( kırmızı eşşek arısı gibi peşimize takıldı )

* Iflenkes kıt zı‘ıf, sar keme ıl-çiykeye.

( felan kişi çok zayıflamış )

* Iflene keme ıl-kamar yê.

( Felan kadın ay gibi güzeldir )

* Iflenov kıt sar keme ıl-menderuvne.

( Felan kişi silindir gibi olmuş - kilo almış )

* İdınyê imğeyyeme ye.

( Dünya bulutludur. )

* İl kelb eyş yekıl hak yıhra

( Köpek neyi yerse onu cıkartır )

* İy semmı‘ viy tarrış

( Duymazlıktan geliyor )

* İlkılme tisve elf

( Anlıyana bir kelime bin kelimeye bedeldir )

* Kemel hayye yılde‘ u yıhbi rasu

( Yılan gibidir, sokar ve başını saklar )

* Keme arnab ıl-bej.

( Beyaz tavşan gibi belirgin )

* Keme ıhmar kıtınkata‘ koşu

( vurdum duymaz kişler için kullanılır )

* Kamlıtuv belka yê.

( Biti belirgindir. Yani hemen göze batar )

* Kay ıhmar ene

( Niye eşek miyim? )

* Kısıbne günehu

( Günahını aldık )

* Kay ğeşim ene.

( Niye saf mıyım? acemi)

* Kay motkul ıddınye lık ye kefek kef ve

( Dünya umurunda değil keyfin keyiftir )

* Keme gebus ılleyl.

( Karabasan gibi )

* Kil cidiy iyroh lı teht ımmuv.

( Her oğlak anasından süt emer-her şey özüne döner.)

* Kıt sar keme lıhmar, eyn liy yıbrımuvhuv kiy yındar.

( Eşek gibi olmuş nereye çevirilerse oraya dönüyor )

* Keme na‘cıt lım-sevvesê.

( Uyuşuk koyun gibisin )

* Kaluv: hey vaveylê.

( Dediler ki kışta bir buçuk gün kaldı. Dedi ki hay başımıza gelen.)

* Lisammıd irammıd

( cimrilik yapanın malı boşa gider )

* Mıhhıl yêbıs.

( Kafası sert. Yani laf anlamaz )

* Moyfut beynın may

( Aralarından su sızmıyor )

* Mo yı’rıf eyruv mıl fıcıl.

( Kamış ile turpu ayır edemeyecek kadar aptal )

* Mıhhuv keme mıh ıl-bume.

( Beyni baykuş beyni gibidir )

* Mo yı’rıf rasuv ‘eleyş ımhedde vê.

( kafasının hangi yastıkta olduğunu bilmiyor yani kafası karışık)

*Mara bı zevceyn motser.

( İki kocalı kadın olmaz)

* Mın farhıtuv fer keme ıl-'asfor.

( Sevincinden kuş gibi uçtu )

* Mın fez'ıtuv ken yırcıf keme şek ıl-varek.

( Korkusundan ağaç dalı gibi titiriyordu )

* Râh fı xara ıl-sêmek.

( Pisi pisine gitti)

* Ravha bele redde elf dengor halfik

( Gidişinin dönüşü olmassın, arkanda bin taş olsun )

* Rasık keme rasıl bume

( Başın baykuşun başı gibidir. uğursuzsun anlamında)

* Rah iliksir bekel ikleyl

( Çoğu gitti azı kaldı )

* Seviy iydara mefiy ıhsara.

( İnsanlarla idare etmekte zarar yoktur )

* Şiy moşiy tiy seveve şiy.

(Basit bir meseleyi abartmak )

* Şehıdiy assositi.

( Şahidim kuyruğum yani yalancının şahidi bozacı )

* Şek’ıt hacar

( Bir taş atımlığı kadar yakın )

* Şeffê ıl-nês fine.

(İnsanların bizimle dalga geçmesini sağladı )

* Temsıkık fı ıznık vı ebarrımık hâvlu.

(Seni kulağından tutup onun etrafında döndürürüm. yani seni ona kurban ederim.)

* Tuvluv tuvl mınnara 'akluv akıl ıhmara

( Uzunluğu minnare gibi, ama aklı eşşek aklı )

*Tuluv tuvl dahle aklu akıl sahle

( Boyu çınar boyu, ama aklı keçi aklı gibi )

* Tallı‘ 'ale vıc keme hara ıs-sıb.

( Çehresine bak, sabah boku gibi )

* Tallıg 'ale kame, keme kamıt ıl-buci.

( Boyuna bak, köpek yavrusu kadar boyu var )

* Tıpqe fı ziyqık.

( Üzerine kalır )

* Viççu keme viç ic cece

( Yüzü tavuk yüzü gibi .Utanması olmıyan için kullanılır )

* Veled il pis bele ve

( Kötü çocuk beladır )

*Vılla aleyu riccel mo kebbıl

( Onun üstne erkek adam tanımam )

* Yekıl melu bı mınnê.

( Kendi ekmeğini minnetle yer )

* Zârta fı hımmem.

( Hamamda osurmak. Yani tuvalette rahatlamak kadar normal )

* Zarbe u nıs yallah hafif

( Bir işi cabuk halletmek için kullanılır )