Mardin’de Alevilik / KIZILTEPE VE ALEVİLİK

Günümüz Kızıltepe’sinde hiçbir alevi ailenin olmayışından kaynaklanan şaşkınlığımızla sıklaştırdığımız araştırmalarımızda karşımıza çıkanlar, ummadığımız sonuçlara ulaştırdı bizleri! Mezopotamya’dan Anadolu’ya ‘’ALEVİ ERENLERİN İLK SAVAŞI (1240)’’ adlı kitabın yazarı olan Hamza Aksüt’ün araştırmaları ışığında elde ettiğimiz bilgiler aynen şöyle:

Mardin’de Alevilik / KIZILTEPE VE ALEVİLİK  

   Günümüz Kızıltepe’sinde hiçbir alevi ailenin olmayışından kaynaklanan şaşkınlığımızla sıklaştırdığımız araştırmalarımızda karşımıza çıkanlar, ummadığımız sonuçlara ulaştırdı bizleri!

      Mezopotamya’dan Anadolu’ya ‘’ALEVİ ERENLERİN İLK SAVAŞI (1240)’’ adlı kitabın yazarı olan Hamza Aksüt’ün araştırmaları ışığında elde ettiğimiz bilgiler aynen şöyle:

   Alevilik tarihinin en önemli kesitini oluşturan onüçüncü yüzyıl, Baba Resul Olayı’na sahne olmuştur. (Babailer Olayı)

Bu olayın kahramanları, Baba İlyas, Baba İshak ve Dede Garkın’dır. Dede Garkın ise Mardin’de yaşamıştır. Dede Garkın’ın torunlarından olan Seyit Ednai’nin yazmış olduğu bir dörtlükte de bu durum anlaşılmaktadır.

Gün bu kadar kerameti evliya zuhur eyledi

Mardin’de idi Sultan İbrahim’e hali malum eyledi

Sabah sağar sığını Abdülaziz dağı otlağıdur

Evliyanın türbesinden iki gün ıragıdur.  

   Ednai’nin sözünü ettiği Abdülaziz dağı Suriye topraklarındadır ve sınıra çok yakındır. Dede Garkın’ın türbesi ise Derik’e bağlı bir köy olan, Dedeköy’dedir.

   Viranşehir-Kızıltepe yolunun güneyi ve eski tarihi yolun üzerinde olan Dedeköy’e bizler de gittik. Köy öğretmeni Veysi Anuk’un eşliği ile geldiğimiz türbe, köyün birkaç yüz metre güneyindeydi. Üzerinde tamamı mavi renkli bir bayrak bulunan dış duvarın dibindeki giriş, avluya açılıyordu. Ziyaret ettiğimiz türbenin içinde iki sanduka bulunuyordu.

   Dedeköy’ün günümüz köylüsü, türbeyi Şirin Dede ismiyle anıyor. Türbenin güney tarafındaki mezarlığın beş on metre kadar önünden akan Cırcıp Deresi’nin karşı tarafında uzanan arazi, Ceylenpınar’a ait.

         Köyün batısında Viranşehir’e bağlı olan Altınsu (Hozana), doğusunda ise Kuyucak (Pirabbas) köyleri yer alıyor.

    Dede, Hozana ve Pirabbas isimlerinin kafamızda çağrıştırdığı konu, Alevilikti. Köyden ayrıldığımızda kafamızı kurcalayan şey ise, türbenin önünde yer alan mezarlıktaki birkaç mezar taşı üzerinde bulunan haç işaretleri olmuştu.

   Hamza Aksüt’ün araştırmaları ışığında elde ettiğimiz bilgilerde, Kızıltepe’yle ilişkilenen iki isim daha var. Bunlar; Hamza Aksüt’e göre Anadolu Aleviliğinin kurucusu olan Hacı Bektaş ile Osmanlı Tarihinde önemli bir yeri olan Ede Balı’dır.

   Bektaş Obası’nın kışlağı, Kızıltepe’nin Bektaş-ı Büzürk Köyü’dür. Bu bilgi, 16.yüzyıl Osmanlı kayıtlarında da vardır. Günümüz Kızıltepe’sinde yer alan Bektaş Köyü’nün ismi, büyük bir olasılıkla buradan kaynaklanmaktadır.  

    Ede Balı’nın Balı Obası ise, çöl ve kışlak anlamına gelen Beriyye’de kışlamıştır. ‘’Cemaat-i Balu, tabi-i Kayı, Beriyye’de kışlarlar’’ Beriyye, Kızıltepe ile Viranşehir yörelerin kapsamaktadır.

   Kirvelik, bıyık şekli ve kara kitap gibi konularda, Aleviler ile Yezidiler arasında bir kültür alışverişi olmuştur. Bu tamamen coğrafik bir ortaklığa dayanmaktadır. Yezidilerin yurtlarından biri olan Mardin Yöresi’ni, Aleviliğin ortaya çıktığı yerlerden biri olarak değerlendiren Hamza Aksüt, Anadolu Aleviliğinin temel kurumu olan dede ocağı ve dede ocağının kurucularının da bu coğrafyada ortaya çıktığını söylemektedir.

    Hamza Aksüt’ün özetle anlatmak istediği şudur; Alevi erenler Cezirelidir. ( Mardin, Musul, Diyarbakır, Urfa) Alevi Türkmenlerin Anadoluya yayılışı, bu bölgeden olmuştur. Moğolların Anadolu’yu işgali, bu yayılmaya imkan sağlamıştır. 

   Osmanlılar, ele geçirdikleri bölgelerdeki idari yönetimi yayınladıkları livalarla gerçekleştirirlerdi. Dede Kargın Savaşı’ndan sonra bölgeye hakim olan Osmanlı Devleti, Diyarbakır Vilayeti’ni oniki sancağa ayırmıştı. Kızıltepe’nin de yer aldığı Beriyyecik, bu sancaklardan bir tanesiydi.   

 

MEHMET BEDİ DEMİR / MARDİN LİFE