Geçenlerde hem eğitimci hem de gazeteci bir dostun tavsiyesi üzerine kaleme aldığım Mardin Basın Tarihini bugün sizinle paylaşmak istedim.

Yerel basın, bulunduğu yörenin aynası olma özelliği ile yayınlandığı yörenin sorunlarını dile getiren ve halkın gözü kulağı durumundadırlar. Bölgenin gündemini oluştururken, kamuoyunun oluşturulmasına da katkı sağlayan yerel gazeteler bulundukları yerde çok önemli bir yer tutar.

Günümüzde en az ulusal basın kadar önem teşkil eden yerel basın Mardin’de de Cumhuriyet tarihi ile birlikte yayın hayatına başlamıştır. İlimizde resmi anlamda yayın yapan ilk gazete “Resmi Vilayet Gazetesi” olurken özel olarak ise Ulus Sesi Gazetesi ve Hikmet Dergisi’dir.

Cumhuriyetle birlikte her vilayette bir matbaanın açılmasına karar verilmesi ile Mardin’de de bir matbaa kurulmuş ve 1927 yılında Resmi Vilayet Gazetesi adı ile Valilik bünyesinde bir gazete yayın hayatına başlamıştır.

İLK DERGİ HİKMET DERGİSİ

Bunun yanında Mardin’in matbaa ile tanışması aslında 1870’li yıllarda Süryani Cemaati sayesinde olur. Bölgeye ilk matbaayı getiren kişi Deyrul-Zafaran Manastırında patriklik yapan ve 1895’te vefat eden 4. Petrus’tur. 1874 yılında İngiltere’ye yaptığı bir ziyaret sırasında satın aldığı matbaayı 1876 yılında Mardin’deki manastıra getirerek 1969 yılına kadar burada başta Süryanice olmak üzere Arapça, Osmanlıca ve Türkçe kitaplar basılmasını sağladı. Bu matbaada aynı zamanda 1953’e kadar Hikmet adında aylık bir dergi basıldı.

Hikmet Dergisinin ilk sayısı 1 Ağustos 1913 tarihinde yayın hayatına başlar. İlk sayının kapağında yukardan aşağıya, tarihten sonra “Allah korkusu hikmetin başlangıcıdır” yazısından sonra Süryanice Hekimtho altında da Arapça El-Hikmet yazılıdır. Bunun altında Dini, Edebi, Tarihi, bir dergidir ibaresi bulunur. Derginin mesul müdürü Hanna El-Kas, muharriri ise Mihayil Hikmet Çıkke’dir. Hikmet Dergisi Mardin, Osmanlı Devleti’nin diğer şehirleri ve yabancı memleketler için fiyatını belirten yazıdan sonra Latin harfleriyle açıklama ve son olarak Mardin Deyru’l-zafaran’da Süryani Matbaasında basıldığını belirten ifadeyle ön kapak tamamlanır. 1913 yılında yayın hayatına başlayan Hikmet Dergisi, on beş günde bir sayı yayınlanmak üzere yirmi dört sayısıyla yayın hayatını 1914 yılı 24 Haziran’ında tamamlamıştır.

Bugün bile 150 yıl önceki matbaadan geriye kalan parçaların bir kısmı manastırda diğer bir kısmı da ise Mardin’deki Kırklar Kilisesi’nde sergilenmektedir.

İLK ÖZEL GAZETE ULUS SESİ GAZETESİ

Esasında Mardin’deki basın faaliyetlerine Cumhuriyet döneminde başlandığını görmekteyiz. 1927 yılında matbaanın Mardin’de resmi olarak kurulması ve daha sonra matbaanın Mehmet Siret Bayar tarafından 1933’lerde satın alınması ile Mardin’deki resmi basının yanında yerel basının da hareketlenmesini sağlamıştır. 1936 yılında günlük olarak çıkarttığı Ulus Sesi gazetesi, döneme ve yerel basına kaynaklık etmiş ve 1970’lere kadar bu gazete varlığını sürdürmüştür. Mardin’deki matbaa ile birlikte yayın hayatına başlayan bu gazete, Mardin’in en uzun süreli gazetesini teşkil etmektedir. Her türlü sosyal ve maddi imkânsızlıklara rağmen gazete, fedakârlıklarda bulunarak döneme ışık tutmuştur.

Kısa sürede yaptığı haberler ve attığı başlıklar ile kamuoyu yaratan gazete, Cumhuriyet tarihinde Türkiye genelinde ilk kurulan gazeteler arasına girdi. Mustafa Kemal’in gazeteye yardımları da söz konusudur. Mehmet Siret Bayar’ın Mustafa Kemal’e yazmış olduğu mektupta, seri baskıya geçmek istediklerini ve bunun içinde baskı makinesine duyulan ihtiyacı dile getirmektedir. Bunun üzerine Mustafa Kemal, matbaaya bir adet baskı makinesi ile baskı malzemeleri yanında maddi yardımda bulunmuştur. Bayar gazeteyi yaklaşık olarak 30 yıl çıkardıktan sonra ekonomik sıkıntılardan dolayı gazeteyi devretmek zorunda kalır. Ulus Sesi gazetesi, Anadolu’nun en uzun ömürlü gazeteleri arasına girmeyi başarmıştır.

YEREL GAZETELER

İlimizde halen Günlük Yerel Gazete olarak İl Merkezinde İmtiyaz Sahipliğini Mehmet Beşir Güneş’in yaptığı Mardin Life, Rıdvan Fidan’ın yaptığı İletişim, Murat Akgül’ün yaptığı Mardin Haber Gazetesi ve Veysi Erkar’ın yaptığı Kıraatım Gazeteleri olarak yayın yapmaktadır. Bu gazeteler Basın İlan Kurumuna bağlı olup günlük olarak 500’ün üzerinde baskı yapmaktadır. İl Merkezinin yanında ilçelerden de Nusaybin’de Nusaybinim, Kızıltepe ilçesinde Yurt Haber, Dargeçit’te Dargeçit Haber, Midyat’ta Habur ve Derik’te ise Derik’in Sesi adı ile haftalık olarak birer gazete yayınlanmaktadır.

İl genelinde ayrıca herhangi bir periyoda bağlı kalmadan düzensiz olarak yayın yapan Hakimiyet, Mardin Fanatik, Kızıltepe Ekspres, Yenises ve Mardin Söz Gazeteleri de dönemsel olarak yayınlanmaktadır. İlimizde Süryanice olarak da Tuma Çelik yönetiminde Sabro Gazetesi 2012 yılından beri yayınlarını sürdürürken geniş katılımlı bir yayın kurulu tarafından hazırlanan ve 2015 yılında bir süre yayınını Türkçe, Kürtçe, Arapça Süryanice ve İngilizce olmak üzere sürdüren Merdin Gazetesi de Türkiye’nin ilk beş dilde yayın yapan yerel gazetesi olarak Türkiye basın tarihinde yerini almıştı.   

DERNEKLER

Gazetecilerin mesleki anlamda kurduğu dernek ve cemiyetler ise üç tane olup bunlar; Başkanlığını Kadir Üründü’nün yaptığı Mardin Gazeteci ve Yazarlar Cemiyeti, Mehmet Çelik’in yaptığı Mardin Gazeteciler Derneği ve Faraç Çobanoğlu’nun yaptığı Kızıltepe Gazeteciler Cemiyeti’dir.

DERGİLER

Tarihi kentin tanıtımına yönelik önemli hizmetler veren dergiler ise Mardin’de yayın hayatına aralıklarla da olsa devam eden kültür, tarih, turizm ve edebiyat dergileri olarak Genel Yayın Yönetmenliğini Mehmet Ali Demir’in yaptığı Mardin Times, Nezir Güneş’in yaptığı Mardin Life ve Esat Eldem’in yaptığı Martimes’dir. Çektikleri fotoğraflarla kentin tanıtımına katkı sağlayan fotoğraf sanatçıları da olup bunlar Mustafa Kılıç, Erkan Akın, Adnan Avuka ve Çetin Ekin’dir.

ULUSAL MEDYA TEMSİLCİLERİ

Ulusal Medya adına Mardin’de haber takibi eden muhabirler de olup TRT adına Vehbi Bakır, Anadolu Ajansı adına Halil İbrahim Sincar, Osman Öksüz ve Furkan Güneş, İLKHA adına Mehmet Salih Keskin, DHA ve Sabah Gazetesi adına Nezir Güneş, Akşam ve Habertürk Grubu adına Kadir Üründü, İHA adına ise Beril Solmuşgül’dür. Bu isimlerin yanında daha önce Mardin’de birçok isim görev yapmıştı.

Günümüzde sosyal medya ve internetin de gelişmesi ile internet medyası da önemli bir gelişme kat etmiştir. Alexa sıralamasına göre Mardin’de en çok takip edilen ilk üç site ise Nezir Güneş, Kadir Üründü ve Velit Aok yönetimindeki mardinlife.com, Arif Altunkaynak yönetimindeki nusaybinim.com ve Ufuk Güngörmüş yönetimindeki mardinarena.com’dur. 

TV VE RADYOLAR

Günümüz itibari ile uydu veya karasal bazda yayın yapan bir televizyonu olmayan ilimizde daha önce 1992-2003 yılları arasında Yusuf Eldem yönetiminde Yıldız TV ve daha sonra 2003-2010 yılları arasında ise Ferhan Ademhan yönetimindeki Kanal 47 Televizyonları yayın yapmıştı. Mardin’de yayın yapan ulusal birçok radyonun yanında halen yerel bazda Cemre FM, Zergan Radyo, Başak FM ve Süper FM yayınlarını devam etmektedir.   

Bunların yanında Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından 2016 yılında düzenlen yılın en iyi köşe yazarları yarışmasında Mardin Life Gazetesi Yazı İşleri Müdürü Kadir Üründü de “Çarıklı Profesör” imzalı köşe yazısı ile Türkiye’nin en iyi köşe yazarı ödülünü alarak Mardin Basın Tarihine ismini altın harflerle yazdırdı.

Mardin’de birçok yazar tarafından ilimizin tarih, doğa, edebiyat, kültür ve turizm zenginliklerini yansıtan birçok eser yayınlanmıştır. Bu eserler ilimizin tanıtımında çok önemli bir yere sahiptir. Bu kitapların yanı sıra Mardin Valiliği tarafından çıkarılan ve kentin tanıtıma yönelik hazırlamış olduğu birçok broşür, tanıtım kitapçıkları, envanter ve kitler ülkemiz sınırları içinde olduğu gibi, yurt dışında da kentimizin tanıtımında önemli katkılar sağlamıştır.