Osmanlıların İlk TOKİ'si Kıbrıs'ta: Samanbahçe evleri

Kısa bir soluklanmadan sonra turumuza devam ediyoruz. Lefkoşe'nin sınır hattında Rum kesimine bir tur attıktan sonra bu sefer ki durağımız Osmanlı'nın ilk sosyal konutlarının bulunduğu siteyi gezmek oldu. Girne Kapısı’nın Güneydoğusu’nda ve Mevlevi Tekkesinin Batı tarafında yer alan ve TOKİ'nin belki de ilk örneği olan Samanbahçe evleri, Şaban Paşa Vakfı'na ait arazi üzerinde Osmanlı Döneminde Kıbrıs'ta gerçekleştirilen ilk sosyal konut projesidir.

1878'de Osmanlı Sarayı adayı İngiltere'ye kiralar. 300 yıllık yönetim değişir. Ahalinin morali çökünce adanın en zengin ekonomik kurumlarından biri olan Vakıflar İdaresi, moral kazandıracak bazı yatırımlara girişir. 72 konutluk Samanbahçe Projesi de o yatırımlardan biriydi. Osmanlı’nın Kıbrıs'tan ayrılışının 20'nci yıldönümünde Evkaf Murahhası Musa İrfan Bey'in talimatıyla yüzlerce insanı barındıracak projenin temelini attı.

Vakıf Felsefesinin güzel ve etkili bir projesi olan bu sitede oturanlar Vakıflar İdaresi'ne mütevazı bir kira ödeyecek şekilde düzenlenmişti. Bu konutlar, maddi durumları yetersiz olan ailelere sosyal bir site oluşturmasıyla, bu açıdan şehir plancılığının ilk örneği olmuştur.

Eşit parsellere bölünmüş tek katlı evler birbirlerine bitişik olarak rasyonel bir şekilde dizilmişlerdir. Sitenin ortasında, sitenin su ihtiyacının karşılanması maksadıyla altıgen planlı, depolu ve kubbe örtülü bir meydan çeşmesi mevcuttur. 3 aşamada tamamlanan ve ölçüleri ile dış görünüşleri aynı olan bu 85 m2’lik tek katlı mütevazı evlerin sofaya açılan 2 odası ve küçük birer iç avluları mevcut. Evler gibi kerpiç, kireç sıva ve kireç taşı gibi geleneksel yapı malzemeleri ile inşa edilmiştir. Evlerin çatıları ahşap kirişler ve hasır kullanıldığı altında, geleneksel yuvarlak çinilerle kaplanmıştır.

Osmanlının geleneksel rengi olan yeşile boyanan kapı ve pencereleri ile beyaza boyanan evlerin dış duvarlarında halen Osmanlıca ev numaraları bulunuyor.  Mahallenin trafiğe kapalı çiçeklerle süslü 9 sokağına Osmanlı'yı çağrıştıran İbni Sina, Piri Reis, Şaban Paşa, Güneysu, Aksu, Çelebi, Abdullah Çavuş, Fevzi Çakmak Paşa gibi isimler verilmiş.

Bir evin sahibesi ile kısa bir görüşme yaptıktan sonra ilk günümüzü tamamlayarak kaldığımız mekana doğru geri dönüyoruz.

Lefkoşe'de görülmesi gereken yerler arasında 19.Yüzyıl başlarında inşa edilen Derviş Paşa Konağı, dönemin Osmanlı mimarisinin karakteristik özelliklerini taşır. Kıbrıs’ta yayımlanan ilk Türkçe gazete olan Zaman’ı çıkaran Derviş Paşa’ya ait olan konak, restore edilerek Etnografya Müzesi haline getirilmiştir. Lefkoşa’daki hayatın Osmanlı zamanında nasıl olduğunu merak edenler için görebileceği çok sayıda eser ve öğrenebileceği birçok bilgi var.

Kapalı olduğu için gezemediğimiz Barbarlık Müzesi de gezilmesi gereken yerler arasında. Savaşın ne derece yıkıcı olabildiğini bizlere en acı yoldan anlatan ve 1996 yılında açılan bu müze, yakın tarihi merak edenler için Lefkoşa ziyaretinde mutlaka uğranılması gereken bir durak. Adada tatsız olayların başladığı 1960’lı yıllarda, kanlı noel diye adlandırılan gecede Rumların saldırıları arttı. Binbaşı Nihat İlhan’ın evde olmadığı bir akşam evine baskın düzenlendi ve eşi ve çocukları öldürüldü. Ev, içinde  hiç bir şeyde dokunmadan müzeye çevrildi. Barbarlık Müzesi, Küvetteki kan lekeleriyle, duvarlardaki fotoğraflar ve kurşun izleri ile evin içinde tam anlamıyla kan donduran bir ortam var. Günümüz de o günleri hatırlatan en güzel yerlerden birisi.

Lefkoşe'de ayrıca Bedesten Aziz Nikolas Kilisesi ve Arap Ahmet Cami de gezilebilecek yerler. Arap Ahmet semtinde 1845 yılında bir Lüzinyan kilisesinin kalıntıları üzerine inşa edilmiş ve adını da bu semtten almıştır. Caminin iç kısmı Lüzinyan ve Venedik döneminden kalma mermerlerle döşenmiştir. Caminin taş zeminin altında 14. yüzyıla ait mezar taşlarının olduğu da söylenmektedir.

Lefkoşe'nin tarihi mekanları arasında Kuzey Kıbrıs Yüksek Mahkemesi (The British Colonial Courts) binası da var. Lefkoşa gezisinde mahkemede ne işim olsun? diye sorabilrsiniz ancak bu yapı, Lefkoşa’nın Büyük İngiitere hakimiyetine girdiği zamanlarda yapılmış ve oldukça dikkat çekici. Tipik İngiliz koloni mimarisinde inşa edilen yapı, şehre güzellik katıyor.