Soykırım nasıl tanımlanır? Tarihte en büyük soykırım hangisidir? Soykırım nerelerde yaşandı?

Kültürel soykırımda amaç, bir milletin milli duygularını yıkmak, onları aşşağılık kompleksine sokmak, tarihi, kültürel ve sosyal iç dinamiklerini bozmak, bu doğrultuda kendi etnik grubuna katılmasını sağlamaktır. Tarihin birçok döneminde kültürel soykırım uygulamaları ile karşılaşılmıştır.

Soykırım” terimi 1944 öncesine kadar mevcut değildi. Soykırım, bir grubun varlığını ortadan kaldırma amacıyla gruplara karşı işlenen şiddet içeren suçlara karşılık gelen çok özel bir terimdir. İnsan hakları, ABD Haklar Bildirgesi ya da 1948 Birleşmiş Milletler Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi'nde görüldüğü üzere, bireylerin haklarıyla ilgilidir.

1944'te, Raphael Lemkin (1900–1959) isminde bir Polonyalı-Yahudi, Avrupalı Yahudilerin imha edilmesi de dahil, sistematik cinayet içeren Nazi politikalarını tanımlamaya çalıştı. Irk ya da kabile anlamında Yunanca geno kelimesini, öldürmek anlamındaki Latince cide kelimesiyle birleştirerek “genocide” (soykırım) kelimesini oluşturdu. Bu yeni terimi önerirken, Lemkin'in aklında “toplulukları ortadan kaldırmak hedefiyle ulusal toplulukların yaşamının esas temellerini imha etmeyi amaçlayan çeşitli eylemlerden oluşan bir koordineli plan” vardı. Bir sonraki yıl, Almanya, Nuremberg'de toplanan Uluslararası Askerî Mahkeme'nin üst rütbeli Nazilere karşı suçlaması “insanlığa karşı işlenen suçlar”dı. “Soykırım” kelimesi hukukî değil de, tanımlayıcı bir terim olarak iddianameye dahil edildi.

Birleşmiş Milletler 9 Aralık 1948'de, Holokost'un gölgesinde ve Lemkin'in yorulmak bilmez şahsî çabalarının da önemli katkısıyla Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi'ni onayladı. Sözleşme “soykırım”ı sözleşmeye taraf ulusların "önlemeyi ve cezalandırmayı üstüne aldığı" bir uluslararası suç olarak tayin etti.

Tarih boyunca birçok grup-hedefli şiddet vakası vuku bulmuşken ve hatta Sözleşme yürürlüğe girdiğinden bu yana, terimin hukukî ve uluslararası gelişimi iki ayrı tarihsel döneme yoğunlaşır: Terimin keşfinden uluslararası hukukta kabulüne kadarki dönem (1944–1948) ve soykırım suçunu kovuşturmak için uluslararası suç mahkemelerinin kurulmasıyla terimin etkinleştiği dönem (1991–1998). Sözleşmenin diğer bir temel yükümlülüğü, soykırımı önlemek, ulusların ve bireylerin yüzleşmeye devam ettikleri bir zorluk olarak duruyor.

En büyük soykırımı kim yaptı?

Naziler tarafından Auschwitz toplama kampındaki gaz odalarına gönderilmek için seçilen Macaristanlı Yahudiler, Mayıs/Haziran 1944. Nazi Almanyası tarafından işlenen ve "Holokost" diye bilinen bu olay, ölü sayısı bakımından tarihin en büyük soykırımı olarak kabul edilmektedir.

Kaç soykırım yaşandı?

Kimilerine göre 20. yüzyılda sadece bir soykırım yaşandı: Yahudi soykırımı, yani Holokost.

Ama kimilerine göre de son yüzyılda 1948'deki Birleşmiş Milletler konvansiyonunun tanımına giren en az üç soykırım yaşandı:

1915-1920 arasında Ermenilerin Osmanlı İmparatorluğu içinde kitlesel olarak öldürülmesi (ki bu bugün Türkiye hükümeti tarafından sert bir şekilde reddediliyor)

6 milyon Yahudi'nin öldürüldüğü İkinci Dünya Savaşı yıllarındaki Holokost

1994'te tahminen 800 bin Tutsi'nin ve katliama karşı olan Hutuların öldürüldüğü Ruanda'daki katliam

Ve son yıllarda bu listeye yenileri ekleniyor. Eski Yugoslavya'da işlenen savaş suçları için özel oluşturulan Uluslararası Ceza Mahkemesi 1995'te Bosna'da yaşanan Srebrenitza katliamını soykırım olarak tanımladı.

Sovyetler Birliği döneminde 1932-1933 yıllarında Ukrayna'da uygulanan politikaların yol açtığı açlık sonucu meydana gelen kitlesel ölümler, Endonezya'nın 1975 yılında Doğu Timor'u işgali sırasında işlediği suçlar ve Kızıl Kmerlerin 1970'lerde Kamboçya'da tahminen 1 milyon 700 bin kişinin ölümüne yol açan politikalarının da soykırım listesine girmesi gerektiğini düşünenler var. Kızıl Kmerlerin politikaları sonucu ölenlerin ne kadarının siyasi ya da sosyal konumlanışları yüzünden hedef alındıkları konusunda anlaşmazlıklar var ve bu yüzden BM'nin tanımına uymadığı görüşü ağır basıyor.

Uluslararası Ceza Mahkemesi 2010 yılında Sudan Devlet Başkanı Ömer el Beşir hakkında soykırım suçlamasıyla tutuklama emri çıkardı. Mahkeme El Beşir'i 7 yıl süren savaş boyunca yaklaşık 300 bin kişinin öldüğü ve milyonlarcasının yerinden yurdundan olduğu Darfur bölgesi halkına karşı soykırım politikaları yürütmekle suçluyordu. Daha yakında 2016 yılında ABD İslam Devleti kurduğunu iddia eden cihatçı örgüt IŞİD'i Suriye ve Irak'ta yaşayan Hristiyan, Ezidi ve Şii azınlıklara karşı soykırım yapmakla suçladı.

2017 yılında Gambia, Myanmar'ı Arakan Müslüman halkına karşı soykırım yaptığını söyleyerek Uluslararası Adalet Divanı'na şikayet etti ve Arakan köylerine yönelik yaygın ve sistemli "temizleme" harekatları yapıldığını öne sürdü. Yüzbinlerce Arakanlı Müslüman Myanmar'dan kaçarak komşu Bangladeş ve başka ülkelere geçerken binlercesi de öldürüldü.

2021'de ABD, Kanada ve Hollanda hükümetleri Çin'i Sincan bölgesinde yaşayan Uygur halkına soykırım uygulamakla suçladılar. Bir çok ülke aynı suçlamayı içeren parlamento kararları çıkardı.

Eldeki kanıtlar Çin'in Uygurlara yönelik kısırlaştırma, zorla çalıştırma, kitlesel gözaltı, sistematik işkence ve tecavüz gibi politikalar izlediğine işaret ediyor. Çin ise bu suçlamaları reddediyor.