Tarihe Tanıklık Edenler - Arı İnan Kitap özeti, konusu ve incelemesi

30 Kasım 2022 Çarşamba Saat 06:00 Kitap

Tarihe Tanıklık Edenler kimin eseri? Tarihe Tanıklık Edenler kitabının yazarı kimdir? Tarihe Tanıklık Edenler konusu ve anafikri nedir? Tarihe Tanıklık Edenler kitabı ne anlatıyor? Tarihe Tanıklık Edenler PDF indirme linki var mı? Tarihe Tanıklık Edenler kitabının yazarı Arı İnan kimdir? İşte Tarihe Tanıklık Edenler kitabı özeti, sözleri, yorumları ve incelemesi...

Kitap Künyesi

Yayın Evi: Türkiye İş Bankası Yayınları

İSBN: 6053603696

Sayfa Sayısı: 512

Tarihe Tanıklık Edenler Ne Anlatıyor? Konusu, Ana Fikri, Özeti

Milli Mücadele’de görev almış, Cumhuriyet’in kurucu kadroları arasında yer almış 14 kişi… Ve onların yazmadıkları anılarını kayda geçirmeye çalışan bir araştırmacı.

Arı İnan’ın 1974-78 döneminde yaptığı bu sözlü tarih çalışması, yakın tarihimizin meraklı konularını mercek altına alıyor:

Mustafa Kemal’in Komünist Fırka’yı kurduruşu, son sadrazam Tevfik Paşa ile Milli Mücadele’ye katılan oğlu, İzmir suikastı tertibi, Nâzım Hikmet’in tutuklanış öyküsü, Kadro Hareketi, kadınların seçme seçilme hakkını kazanışı, Üniversite Reformu, Türk Tarih Kurumu’nun kuruluşu, Hatay’ın anavatana katılış süreci…

Tarihe Tanıklık Edenler yakın tarihimizin pek çok önemli olayına, tanıklarının ve aktörlerinin ifadeleri üzerinden bir pencere açıyor.

Tarihe Tanıklık Edenler Alıntıları - Sözleri

Ama cehalet muzaffer olur mu? Olmaz. Yalnız kurbanları alır mı? Alır. Nitekim almaktadır. Sonunda kendi kurban olur.
Mesela dün okuduğumuz bir gazetede, Atatürk'ün Türk milletini Hıristiyan yapmak istediği yazılıdır. Ve buna benzer daha neler yazılıdır. Şimdi bunlar reaksiyon yapıyor mu? Yani Atatürk'ü benimsemiş olan bir nesil, buna karşı çıkıyor mu? Hayır. Bu asıl neticelerin en hazin tarafıdır. Fert olarak çıkanlar var, ama bir kitle şahlanmıyor. Yani fikren şahlanmıyor. Ve bu suretle Atatürk'ün inkâr edilişine karşı bütün Türkiye'de bir hissizlik, bir duygusuzluk hâkimdir denebilir bugün.
Çünkü büyük adamların hayattan kopuşları, büyük ağaçların topraktan kopuşları gibidir. Topraktan kökleri çok derine daldığı için, kopuş çok zordur. Yoksa bir fidanı şöyle çekersin kopar. Atatürk kökleri çok derine sarmış, hayata mana vermiş, hayata bağlanmış adamdı...
Tarihe Tanıklık Edenler yakın tarihimizin pek çok önemli olayına, tanıklarının ve aktörlerinin ifadeleri üzerinden bir pencere açıyor.
Çok para kazanıyordu eserlerinden, bilhassa piyeslerden. Dilediği gibi serbestti. İşte, partili de değildi. Ama partinin şeref konuğu sayılırdı. Hiçbir ihtiyacı yoktu, ama Üsküdar Cezaevi'ni özlüyordu.
Tandoğan, Hariciye Vekâleti'nde bir şahsiyetin karısıyla ilişkideydi ve bu şahsiyetin ailesine birçok para sarf ederek Paris'ten öteberi getirtirdi. Bu münasebeti ailesi anlamış. Ailesi İnönü'ye -tabii karısı vasıtasıyla- şikâyet ediyor, İsmet Paşa müteessir oluyor ve kendisini tenkit ediyor. Zaten kendisi bu temasta bulunduğu kadına karşı fazla masraftan para sıkıntısına giriyor. Daha akla gelen, insanın bir ölü hakkında söylememesi lazım gelen noktalar var.
Yani Atatürk hakikaten çok müsamahalı( hoşgörülü) bir insandı. İnönü öyle değil. Müthiş kinci ve kinini sonsuza kadar sürdürdü. Sonradan değişti falan dediler, ama değişmedi. Katiyen değişmedi.
Bu kadar darbe yemezdi. Celâl Bayar'ın iddiası yok ki. İnönü'nün iddiası, "Benim, ben yaptım, Atatürk istifade etti benim kudretimden!" Halbuki kendisi ne kadar geç geldi ve güçlükle geldi (Anadolu' ya Kurtuluş Hareketine). Bir defa geldi, Ahmet İzzet Paşa göndermiş onu. Amerikan mandası propagandası yapmak için.
Hatta beni sıkıştırırdı "Maazallah," diyordu Atatürk, "eğer Hitler kazanırsa bizde sanayi kurdurmazlar" derdi. "Elini çabuk tut."
Herkes başta komünistlere taraftardı. Herkes. Yani Atatürk, Karabekir, Yusuf Kemal-ki Türkçüdür-, Bekir Sami - ki Çerkez'dir- hepsi komünizme taraftardır, çünkü onlar mazlum milletlere istiklal vereceğiz teranesini söylüyorlardı. Başlangıçta da inandırıcı vaziyetler olmuş, ama sonra anlaşılmış ki, hepsi milleti avlamak için bir tuzaktır, herkes aleyhine dönmüştür.

Tarihe Tanıklık Edenler İncelemesi - Şahsi Yorumlar

Çok akıcı bir kitap. Adı üstünde tarihe tanıklık edenlerle sohbetlerden oluşuyor. Tabi herkes tanıklığını baktığı pencereden anlatıyor. Bu pencerelerin farkında olmak önemli (Ajanovič)

Cumhuriyet'in Kurucu Kuşağıyla Söyleşiler Bu kitabın az okunması ve az sayıda baskı çıkarmasının derin üzüntüsü içindeyim. Dolu dolu 494 sayfa. Bir başka üzüntüm ise kitapta yer alan kişilerin, yaşadıkları Cumhuriyet ve o Cumhuriyet'e olan bağlılıkları ile günümüz düşününün zıtlığı arasında olan uçurum. Uluğ İğdemir, İsmail Hakkı Okday, Ferit Celal Güven, Şükrü Sökmensüer, Tayfur Sökmen, Abdurrahman Melek, Hamdi Selçuk, Şevket Süreyya Aydemir, Afet İnan, Yusuf Hikmet Bayu, Fakihe Öymen, Celal Bayar ve Hasan Rıza Soyak Aşağı yukarı 70 yaşında olan konuşmacılar, bazı şeyleri açık bir şekilde anlatmak istemediler. Zaman zaman elimdeki teybim, onlar için korkutucu bir alet haline geldi." Onu kapatta öyle anlatalım" dedikleri çok olmuştur. (Sunuş) Son Osmanlı SadrazamıTevfik Paşa'nın oğlu, İsmail Hakkı Bey'in anıları, okuyanına derin etkiler uyandırmakta. 1.dünya Savaşı sonrası Türkiye'nin durumu, Sait Molla, kendisinin Anadolu'ya geçmesi, babası ve Venizelos üzerine hatıraları ve Atatürk ile olan anıları okunmaya değer. Hatay Meselesi ve Hatay'ın Anavatan'a katılması için verilen mücadeleleri okumak, Hatay bahsinin ruhunu anlamaya yetiyor. Hatay Devleti'nin ilk ve son başkanı Tayfur Sökmen, Kurtuluş Savaşı, Milli Misak, Antakya-İskenderun Muavenat-ı İctimaiye Cemiyeti, Hatay Erginlik Cemiyeti, Türkiye'ye ilhaktan sonra grnel vaziyet gibi konularda döneme ışık tutmuş. Hatay Devleti'nin Başbakanı Abdurrahman Melek ise Hatay adının oluşumu, Fransızlar ve Türkler arasında yer alan sorunlar, Şapka olayı, Hatay'ın Türkiye'ye katılma nedenleri, Valilik ve mebusluk dönemleri ile anıları yine okunmaya değer. Şevket Süreyya Aydemir'in, arkadaşı Nazım Hikmet üzerine konuşmaları, benim içim kitabın en değerli yeriydi. Duygulandığımı saklamayacağım. "Nazım'ın durumunu uzaktan iyi görmüyorum, tehlikeli görüyordum. Çünkü Nazım birkaç şeyden anlamaz. Biri paradan anlamaz, ikincisi arkadaştan anlamaz. İstanbul'da birtakım fuzuli insanlarla beraberdi. (s264) "Geldi Nazım'ı dinledim. Baktım yine tamamen realitenin dışında. Büyük şair, ama gökte uçan bir şair." (s265) Bu isimlerin tanıklık edenlerin yaşadığı olayları kendimce başlık haline getiriyorum. Böylece ilgilisi, kitap üzerine sağlam ve sağlıklı bir içindekiler kısmı elde edebileceklerdir. 1.Dünya Savaşı, Atatürk üzerine, Hatay, İsmet İnönü, Nazım Hikmet, Kurtuluş Savaşı, Mısak-ı Milli, Şapka Kanunu, Halkevleri, İzmir Suikastı, İkinci Dünya Harbi, Komünizm, Çerkez Ethem, Demokrat Parti, Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkı, Kemalizm, Laiklik, Yüzellilikler, Lozan Konferansı ve Musul Meselesi. (Sergenn)

Prof.Dr. Afet İnan'ın kızı Arı İnan tarafından hazırlanmış eşsiz bir kitap. Cumhuriyetin kurucuları ve kuruluşuna tanıklık eden kişilerle yapılmış eşsiz sohbetler. Hatay'ın Anavatana katılması ve daha bir çok eşsiz olay bu eserle aydınlatılmaya çalışılıyor. (Utku)

Tarihe Tanıklık Edenler PDF indirme linki var mı?

Arı İnan - Tarihe Tanıklık Edenler kitabı için internette en çok yapılan aramalardan birisi de Tarihe Tanıklık Edenler PDF linkidir. İnternette ücretli olarak satılan çoğu kitabın PDFleri bulunmaktadır. Ancak bu PDF'leri yasal olmayan yollarla indirmek ve kullanmak hem yasalara hem de ahlaka aykırıdır. Yayın evlerinin sitesinden PDF satılıyorsa indirebilirsiniz.

Kitabın Yazarı Arı İnan Kimdir?

ARI İNAN, TTK Atatürk ve Türk Devrimini Araştırma Merkezi Genel Sekreterliği görevini, 1980 ihtilali sonrası, kurumların statüsünün değiştirildiği zamana kadar sürdürmüş, bu yasanın çıkmasından sonra görevinden istifa etmiştir. “Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 İzmit-Eskişehir Konuşmaları”, “Düşünceleriyle Atatürk”, “Enver Paşa’nın Özel Mektupları”, “Tarihe Tanıklık Edenler”, “Avram Garanti Bodrumlu’nun Anıları” adlı kitapların yazarı olan Arı İnan’ın, “Tarih ve Toplum” dergisi ve gazetelerde de yazıları yayınlanmıştır.

Arı İnan Kitapları - Eserleri

Tarihe Tanıklık Edenler
Enver Paşa'nın Özel Mektupları
Düşünceleriyle Atatürk
Prof. Dr. Afet İnan
Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün 1923 Eskişehir - İzmit Konuşmaları

Arı İnan Alıntıları - Sözleri

Genç dulu isteyenler olmuş fakat o, çok sevgili kocasının aşkına o kadar sadık ki, yeni bir eş istemiyormuş. Hatta ani olarak hastalanan ve ölüme giden kocasının son demlerinde ona bir söz de vermiş: "Senden başka kimseyi öpmeyeceğim, " diye. Gerçekten anneannem biz torunlarını dahi öpmesi, koklardı. Bunun nedeni sorduğumuz zaman, "Sadık dedenize söz vermiştim," derdi. O kızını büyütüyor, anne ve baba bildiği kaynana ve kaynatasına bağlı kalıyordu. (Prof. Dr. Afet İnan)
Naciye'ciğim, Trende herkes derin bir uykuda, güneş bile henüz uyanmadı. Ben ise refika-yı hayatımı kaybetmekle araya araya yorulmuş, ümidi kırılmış, boynu bükük bir asır görmüş ağaçlardan birinin kırık dalında kitabiden gözlerini kapamak istediği halde ayrılıktan mütevellid teessürün verdiği acı ile kesik kesik heyecanlar, kıpırdamalarla nihayet uyuyamayan güvercin gibi, bütün gece hayalinizle, hülyanızla yarı uykuda yaşadıktan sonra, gün açılınca hemen yatağımdan fırladım, giyindim. İşte şimdi de size birkaç kırık söz ile hissiyatımı anlatarak, teskin-i teessüre çalışıyorum. (Enver Paşa'nın Özel Mektupları)
Yine lüzumundan fazla yazdım. Sizin kısa mektublarınızı gördükçe acaba bunlar bendenizi uzun yazdığımdan dolayı bir nevi sarihh tekdir midir? diyorum. Eğer bunda da kusurum var ise affınız herhalde daha büyüktür. Güzel gözlerinizden öper, bütün samim-i kalbimle kucaklarım elmasım. "Enver"iniz (Enver Paşa'nın Özel Mektupları)
Binaenaleyh vücudumu dinlendirmek için biraz daha fazla vakit var. Fakat kalb müsterih olmayınca vücut nasıl dinlenir? (Enver Paşa'nın Özel Mektupları)
Hatta beni sıkıştırırdı "Maazallah," diyordu Atatürk, "eğer Hitler kazanırsa bizde sanayi kurdurmazlar" derdi. "Elini çabuk tut." (Tarihe Tanıklık Edenler)
Sizi işte aşkımın bütün kuvveti ile kucaklar, öper, allaha tevdi ederim. (Enver Paşa'nın Özel Mektupları)
Bizim toplumumuzun başarısızlığa uğramasının nedeni kadınlarımıza karşı gösterdiğimiz tembellik ve kusurdan kaynaklanmaktadır. (Düşünceleriyle Atatürk)
Yaşamda müziğe gerek var mıdır? Yaşamda müziğe gerek yoktur. Çünkü yaşamın kendisi müziktir. Müzikle ilişkisi olmayan yaratıklar insan değildir. (Düşünceleriyle Atatürk)
Genç dulu isteyenler olmuş fakat o, çok sevgili kocasının aşkına o kadar sadık ki, yeni bir eş istemiyormuş. Hatta ani olarak hastalanan ve ölüme giden kocasının son demlerinde ona bir de söz vermiş: "Senden başka kimseyi öpmeyeceğim," diye. Gerçekten anneannem biz torunlarını dahi öpmez, koklardı. Bunun nedenini sorduğumuz zaman, "Sadık dedenize söz vermiştim," derdi. O kızını büyütüyor, anne ve baba bildiği kaynana ve kaynatasına bağlı kalıyordu. (Prof. Dr. Afet İnan)
Of! neler düşünüyorum. Bazen öyleme geliyor ki, başımı alıp, bütün dünyadan herşeyden uzağa gideyim, hiç kimseyi düşünmeyeyim. Sizi de unutayım. Böylece bir saniye olsun rahat edeyim. Şu anda eğer intihar etmek esasen fikrimce bir korkaklık sayılmasaydı, beynime bir kurşun sıkar ebedi rahata kavuşurdum. Böylece sizi benden demir pençeleriyle ayrı tutanlar, böylece de nail-i merâm olurlardı. Siz de belki unutur, böyle birisi de vardı der, yılda bir fatiha okurdunuz. (Enver Paşa'nın Özel Mektupları)
“Naciyeciğim, bir tanecik elmasım”, “Ruhum, pek güzel mukaddes meleğim”, “Âh! Bilmem Allah duamızı kabul etse de hiç olmazsa tez bir zaman için şöyle seni kucaklayıp doya doya öpsem, sevsem, koklasam”, “Yavrularımla beraber Allah’a ısmarladım rûhum. Enver’in...” #EnverPaşa (Enver Paşa'nın Özel Mektupları)
İnsanların ideallerinin gerçekleşmesi her zaman mümkün olmasa da ideal daima ümit kaynağıdır. (Prof. Dr. Afet İnan)
Naciye Sultan'ın Enver Paşa'ya yazdığı, 1919, 2 Kânûnısânî [Ocak] 336 (1920), 14 Kânûnısânî 336 (1920) tarihli mektuplarda: “Bana gel diyorsun, fakat düşünmüyorsun ki, yaşadığım muhit eski İstanbul değil. Bir cehennemdir. Muhakkar, metruk bir kadının yardımcısı Allah'tan başka kimse olamaz. Zamanında bana tapan insanlar, şimdi beni tarassutla zehirlemekten başka işe yaramıyor.” Doktorlar hastadır diye rapor verdikleri halde, bana izin vermiyorlar. Bu hain İngilizler beni (okunamayan bir bölüm var. A.I.) ölüme mahkum ediyorlar. Ah! Enver bütün bu hareketleri yaptıran o amcam (Vahideddin, A.I.) olacak hain adamdır...” “Enverciğim, Kâmil Bey, fedakâr kardeşin, bizim için ne kadar fedakârâne çalışıyor. Bütün işleri kendi görüyor ve beni yalancı mürâîlerin elinden kurtardı. Zavallı insanların bu kadar fenâ kalpli olduğuna inanmıyor, beni hiç yalnız bırakmıyor. Her an bana senden bahsederek ve kitap okuyarak bu felâketli günlerimi geçirmeye çalışıyor... ” Naciye Sultan'ın bir hayli kızgın tarihsiz bir mektubunda da, Enver Paşa'nın “gel” demelerinin mümkün olamayacağını anlatan eşi, “Ben Kâmil ile değil, senin ile izdivâç ettim. Eğer benimle yaşamak istemiyorsan üzülme efendi, “ben seni istemiyorum, senden bıktım” de, ben de o zaman anlar, senin başından defolur gider, sen de ben de rahat ederiz..." diyor. Bu mektubun başında “îki sene İstanbul'da bir sene Berlin'de. Her an üzüntüyle sensiz geçen günler... ” dediğine göre, mektubun yazılış tarihi 1921 ya da 1922 başları olmalı. Enver Paşa'nın Sultanından bıkması tabii söz konusu değil ama, Rusya'daki serüveni bırakıp gelmeyi de -eşine bütün sevgisine rağmen - başaramıyor. 24 Aralık 1920'de Enver Paşa kansı ve çocuklarıyla İsviçre'de son defa beraber olmak fırsatını buluyorlar. Enver Paşa'nın ölümünden sonra Naciye Sultan, Enver Paşa'nın kardeşi Kâmil Bey ile evleniyor. Anlaşılıyor ki, hem çocuklarına hem de Naciye Sultan'a en kötü günlerinde en büyük yardımcı olan Kâmil Bey, Enver Paşa'nın ölümünden sonra da ailenin başı ve koruyucusu oluyor. 4 Teşrinisani 1921 tarihli mektubunda Enver Paşa kardeşine şöyle demektedir: “Sultanım ve yavrularım sana emânettir. Onların dünyada benim için her şey olduğunu düşünerek, vazifeni, karındaşlığını ona göre ifâ et. Senin mertliğine güvenerek, biraz müsterihen hareket edeceğim.” -Almanya'da para sıkıntısı çekilmektedir ama, alışkanlıklar israfı doğurmaktadır. Örneğin 10 Temmuz 338 (1922) tarihli mektubunda Kâmil Bey şöyle yazar ağabeysine: Gönderdiğiniz altınları da aldık. Vaziyetimiz çok sıkılmış idi... Berlin'de 16 odalı ferah, rahat bir yer bulduk... Möblesini satın almak suretiyle 2 milyon marka eve usulü dairesinde, hükumetin müsaadesiyle sahip olabildik. Ev vaktiyle kısmen büro halinde olduğu için yeni bir kısım möble, bilhassa Efendimize (Naciye Sultan'a) bir piyano almak mecburiyetinde bulundum. Bunlar için de 1 milyon mark sarfettim. Bu parayı Sultan Efendimizin üç tek taş elması ile bir inci kolyesini satarak temin ettik. Bu suretle evde cem'an yekûn 14 kişi besliyoruz.” Enver Paşa ise, 29 Temmuz 1921 tarihli mektubunda: “ Para meselesi pek firaklıdır. Çıldırmak işten bile değil. Buna rağmen ben burada kasadan maaşıma mahsuben olarak Sultan Efendi Hazretlerine bazı şeyler takdim ettim. Ne yapayım hoşuma gitti. Ve dünyada da malûm ya! başka eğlencem yok. Fakat değirmenin suyu duracak gibi bir hâl aldı. Pek sık. Sonra ne yaparsan yap. İdarenin yoluna bak. Olmazsa cicimin bazı şeylerini satar eylülü getirirsiniz... Sonra bu ay elbise parası 16.000 mark diyorsunuz..." 12 Temmuz 1921 tarihli mektupta Rusya'dan bazı şeyler gönderip, Almanya'da paraya çevrilmesini ve hatta Sultan Hanıma ait bazı şeylerin satılmasını önerirken; “Efendimize 5.500 marka bir inci bilezik aldım ...” ve “Ekrem Bey ile Sultan Ef. Hz.'ne aldığım bazı hediyeleri yine pazardan aldığım 500 marklık bir bavul ile gönderiyorum” demektedir. İttihad ve Terakkinin durumu o günlerde çok zorlaşmıştır. Devamlı para sıkıntısı çekilmekte, ayrıca öldürülme olayları da geride kalan partilileri endişe ve korku içinde bırakmaktadır. Gene Kâmil Bey'in ağabeyisine yazdığı 16 Mart 337 (1921) tarihli mektupta Talat Paşa'nın öldürülmesi şu cümlelerle anlatılıyor: “Dün gazetelerde okunacağı veçhile Talat Paşa bir Ermeni tarafından katledildi.” 20 Mart 337 Berlin'den yazdığı mektupta ise, “Dün merhum Talat Paşa'yı şimdilik “Matheikchhof’un mahzenine merasim-i mahsûsa ile götürüp koyduk. Ondan evvel gönderilen gazetelerde Ermeni katliâmını hükûmet-i askeriyye marifetiyle yapıldığına ve merhumun size karşı koymadığına dair olan fıkrayı elbet okumuşsunuzdur. Bununla beraber Ali Bey ( Enver Paşa'nın kod adı) gelse de bizi toparlasa diyorlar.” 9 Nisan 1921'de Enver Paşa bu olaydan sadece şöyle söz ediyor: “Bir de İbrahim Beye yazınız. Talat Paşa'nın ailesine gidip, taziye etsin. Ve nasıl yaşadıklarını tahkik etsin. Benim bildiğim kâfi paraları vardır. Eğer sıkıntıda oldukları tahakkuk ederse, kendilerine ayda elli versin teşkilat parasından." Bu arada Enver Paşa'nın öldüğü haberi yayılır. Bunu Enver Paşa 19 Nisan 1921 tarihli mektubunda Kâmil Beye yazar: Vahdet'teki mütalaayı okudum. Yine ölmüşüm. Hatta Kâzım Bey Kars'tan telgrafla soruyor. Seni de şimdi anlıyorum. Demek onlar da bu gazete havadisine aşağı yukarı inanmışlar...” Enver Paşa'dan Naciye Sultan'a Mektuplar Enver Paşa'nın Naciye Sultan'a yazdığı mektuplara şöyle bir göz atacak olursak: Enver Paşa, Sultan'a o kadar aşıktır ki, yukarıda da dediğim gibi yüzünü bile görmediği halde hep “ne kadar sevdiğini” yazar. Berlin'den 7 Ağustos 327'de der ki: "... Bilmem her vakit yükselmeğe, azamete, kendini kimseye sezdirmeden büyük görmeğe alışmış olan gönlüm, size karşı o kadar küçülmek istiyor ki, bu hâle bendeniz bile şaşıyorum, fakat bu tahayyür tatlı bir his ile bendenize herşeyi anlatıyor, sebebini izah ediyor. O da sizi görmeden, bilmeden sevmemdir... ” Derne'den'yazdığında ise (3 Aralık 1911) anlaşılıyor ki, Sultan Hanım İttihat ve Terakki Cemiyetinden ayrılmasını istiyor. - "Ruhum! Ben burada bir asker olarak memlekete hizmet ediyorum. Buradaki iş başka, Cemiyet işi başka. Ben Cemiyet'in esasını kuranlardan bulunduğum ve şimdi ise onunla doğrudan doğruya meşgul olmama hacet olmadığı halde, neden Cemiyet'ten çıkmamı istiyorsunuz? İkigözüm her emriniz başım üstüne, yalnız şu noktada bendenizi serbest bırakmanızı istirham ederim ...” Derne'deki savaşı, Trablusgarb'teki İtalyanlarla yapılan savaşı, sözün kısası katıldığı bütün savaşları, Sultanına ayrıntıları ile anlatıyor ve kazandığı başarıları da hep Sultanı ile paylaşabilmek istiyor. Yalnız bütün bunlar olurken Sultanını bir kerecik bile görememek onu kahrediyor. Savaşlarda ölebileceğinden söz ederek, "O top tüfek gürültüsü arasında sizi görüyor gibi oldum. Gözlerim doldu. Gayr-ı ihtiyarî acaba burada öldüğümü duyunca hiç olmazsa bir kerecik olsun görüşmediğimize esef etmeyecek mi? dedim. Ruhum düşününüz, Allah aşkına düşününüz her an böyle bir hâle maruz bulunduğum halde, en ziyâde esef ettiğim sizi görmeden ölmektir... ” diyor. Enver Paşa Sultan Hanıma özel öğrenimine önem vermesi için de nasihat ediyor ve kendisinin o anda nerede olduğunu anlayabilmesi için harita okumayı öğrenmesini öneriyor. Bu arada Enver Paşa şöyle de bir çelişki yaşıyor: Harbiye Nâzırı (Savunma Bakanı) olmasını teklif ederlerse, “evet” diyeyim mi diye Sultan Hanımın düşüncesini soruyor. İmparatorluğun en önemli ve sorumluluk isteyen bir mevkiine gelmeye aday olurken ya da isterken, 13 yaşında bir çocuğun söz sahibi olabilmesini düşünmek olanaksız. 13 yaşında bir Sultan Hanım olmasından öte, son derece de kapalı bir hayat yaşadığını, dünyadan haberi olmadığını Sultan Hanım kendisi söylüyor: Yazları Nisbetiye köşkünde, kışları Feriye sarayında otururduk... Hayat sarayımızın, köşkümüzün duvarları içinde geçerdi... Diğer köşkler ve saraylarla hiç ilişiğimiz olmazdı. Diğer saraylarla, diğer aile mensuplarımızla, akrabalarımız olan şehzadeler ve sultanlarla karşılıklı ziyaretler olmazdı... Yanyana olan kardeş saraylarının arasında bile yüksek duvarlar vardı. Her aile kendi hususî âleminde yaşardı... Şehzadeler ve sultanlar için bir mektep de yoktu..." İşte Harbiyye Nazırlığı için Sultan Hanımın düşüncesini soran 25 Kasîm 1913 tarihli mektup: “ Bugün Talât Bey bütün mütefekkiremi başka mecraya sevk edecek işlere dair izahât veriyorken, ben başka şeyler düşünüyordum. Bilmem o bîçare de hayat-ı memlekete müteallik işlere karşı beni bu kadar lakayd görünce ne demiştir. Sahi, dün akşam unutmuştum. Maamâfîh yalnız siz bilmiş olmak, hattâ (okunamayan kısım var. A.I.) veya diğer birine söylenmemek üzere arz ediyomm. Eğer İzzet Paşa başka bir memuriyete giderse bendenize Harbiyye Nezâretini teklif ederlerse, “evet" diyeyim mi? Ruhum, bunu söyleyerek sizi düşündürmek istemezdim. Fakat ne yapayım? Haber vermemek elimden gelmiyor. Fikrimce başlanmış olan iyiliği tamamlamak için bu ağır yükü alabileceğimi Talât'a imâ ettim. Buna cesaret veren bütün ordu heyet-i zâbitanının bana olan muhabbet ve teveccühüdür. Eğer siz sultanımdan da bu hususta ufak bir teşcî (cesaretlendirme) bulursam kat'i karar veririm...” 26 Kasım 1913'te ise: “ Mukaddes Meleğim, dünkü mesele hakkındaki müsaadeniz üzerine Talât Beye ve diğer arkadaşlara kat'i kararımı bildirdim. Hep sevindiler. Şimdi İzzet Paşa Arnavutluk Prensliği için tarafımızdan namzet konuyor, yakında bu hususta çalışmak için gidecektir. O halde bendeniz yeni vazifeye geçeceğim. Bütün ordu zâbitanının bendenize olan itimadından mâadâ, ordunun ıslahı için yegâne ümidin bendenizde olduğuna kani olmaları vazifemi teshil edecek. Böylece inşâallah memleketimize iyi iş görmeğe muvaffak olacağım. Tabiî bütün bu işler fevkalâde mahremdir güzelim; hele İzzet Paşa'nın Arnavutluk Prensliğini şimdilik kimse duymamalıdır... ” 29 Teşrînisânî 329 (12 Aralık 1913): “ Fakat bendeniz de bilirim ki, siz sultanıma lâyık olabilmek için daha pek büyük hizmetler yapmaya muvaffakıyet lazım. Ve inşâallah da muvaffak olacağım... Bütün Talât Bey, Cemal Bey, Halil Bey vs. yine gelmişlerdi. Son kararı verdim. Ve onlar da doğruca Sadrazam Paşa'ya gittiler. Bugün yarın evvelâ sıram olduğundan dolayı Mîralâylığa (albay) terfih edileceğim. Sonra da Balkan Harbi dolayısıyla kıdemime 3 sene zam olunacak. Ve nihayet bu hafta içinde mîrlivâlıkla (tuğgeneral) Harbiye Nezâretine tayın olunacağım. Cemal Bey de Bahriye Nâzırı olacaktır...” Harbiye Nâzırı ve tuğgeneral oluşunu haber veren mektup, 17 Kânûnıevvel 329 (30.12.1913): 3 saatlik mükâlemeden şimdi geldim. Bugün Talât ve Halil Beylerle izzet Paşa'ya verilecek şekil hakkında uzun uzadıya konuştuk. Bir kanûn-ı muvakkat yaptık. Artık yarın bu Harbiyye Nezâreti meselesi bitecek. Doğrusu artık ne olacaksa olsa da işe başlasam. Bunu böyle çabuk arzedişim, yarın bu husus biterse, yarın akşam mîrlivâ (tuğgeneral) üniformamla gelip, arz-ı hörmet etmeme müsaade buyurulacak mı diye sormaya yol bulmak içindi..." 31 Ocak 1916'da yazdığı mektupta: “ Gönlüm isterdi ki burası (Halep, A.I.) bizim olsun da tekrar eski saraylarını yaptırıp, içinde cicim ile yaşayalım. Fakat yalnız sizinle ...” demektedir. Yani neredeyse Halep'i almaktan da önemli olan, Sultanı ile orada, beğendiği o yerlerde birlikte saray yaptırıp yaşamaktır. Zaman zaman Sultan Hanıma tarih dersi verdiği gibi, belki de o yaşta ve o eğitim düzeyinde bir çocuğun anlayamayacağı kadar savaş ve siyasetten söz ediyor ama hepsinde paylaşma duygusu ağır basıyor. Örneğin: “...Ne olur bu güzel şehirde (Edirne) sizinle beraber bulunsaydık. Beraberce buraya girseydik. Öyle isterdim ki, hayvanımın tırnaklarının bastığı yerlere yüz süren, üzengilerimi öpen Edirne halkı, bütün bu hürmeti size göstersin...” Ya da yüzünü görmediği eşinin ilk resmini alınca: “ Ruhum şimdi ne yalan söyleyeyim, resminizi almakla daha ziyâde fenalaştım. Evvelce tahayülâtım bir esasa istinâd etmediği için sizi özlüyor, fakat şimdiki kadar büyük bir şiddet-i iştiyâk duymuyordum. Fakat resminizi aldığımdan beri, her fırsatta, bazen odamda başkası varken bile masamın gözünü açıp, bakmaktan kendimi alamıyorum..." diyerek duygularını ve isyânını Sultanına böyle dile getiriyor. Gelen gidenlerin onu Sultanını düşünmekten alakoyduğundan şikâyet ederken diyor ki: Fakat öyle zamanlarım oluyor ki, doğrusu hayalinizin uzaklaşmasından korkarak, kımıldamayıp yerimde gözlerimi kapayarak durmak, dinlenmek yalnız sizi düşünmek istiyorum... Fakat böyle insanı rahat bırakmazlar ki. Kimine emir vermek, kiminin hatırını kırmamak için iki söz söylemek... ’’ Erzurum'dan yazdığı 5 Kânûnısânî (Ocak) 330 tarihli mektupta: “ Ya Rabbi bu harb ne kadar sürecek? Fakat ne olur ise olsun, çok durmam gelirim...” demektedir. Savaşlarla ilgili mektuplarına gelince: 26 Eylül 1912: “ Gazetelerde okuduğunuz gibi, bir hafta evvel İtalyanlara bir hücum yaptık. Fakat umduğum gibi neticelenmedi... Adet olduğu üzere şehitler için olan ağlaşmalar bitti. Herkes gene eğlencesinde. Hele 5 haftadan beri para gelmiyordu, bu da işi bozuyordu. Nihayet yine bir kolayını buldum. Şimdi size leffen gönderdiğim veçhile 20.000 Osmanlı liralık kâğıt bastırdım. Bunlar altın para gibi geçiyor. Tüccar alıyor, tüccarın almasını teşvik için kendileri Mısır'a vasıtamızla para gönderdikleri zaman, aldığım yüzde yarım komisyonculuğu kâğıt para getirirlerse almıyorum. Bu suretle kârı gören tüccar memnun, urban da para aldıklarından dolayı memnun.. ” 6 Nisan 1913: “ Edirne'nin sukutu hepimizi müteessir etti. Fakat kahramanca düşmanla dövüşe dövüşe. Edirne'nin düşmesi herhalde eskiden tasavvur edildiği gibi, kendi elimizle düşmana teslimden evlâdır. Böyle hiç olmazsa namusumuzu tamamlamış, ecdadımızın kılınçla zaptettikleri bir yeri düşmana elimizle teslim etmemiş olduk, işte bendeniz bununla müteselli oluyorum...” 15 Nisan 1913: Yarabbim! biz şu dünkü Bulgarlara mağlup olacak mıydık? Ne ise, bizim bu hayattan başka birşey düşünmeyen alçak paşalarımız, hissiz heyet-i zâbitanımız var iken, elimizdeki bu mükemmel askerle işte böyle rezil oluruz. Sultanım! ne olurdu, dizinin dibinde “marche funebre”inizi işiterek bol bol ağlamak saadetine nail olaydım. Belki teskin-i alam eder, istikbâlle pençeleşmek için lâzım gelen kuvveti iktisâb ederdim... "... böylece sayende nasıl Bingazi'de muvaffak oldumsa, burada da veya icab eden her yerde de memleketimizin selâmetini temine muvaffak olacağım. Fakat burada her adımda dur, yapma gitme diye emreden korkak amirlerin ali altında kaldıkça, kahrımdan patlamak işten bile değil. Düşman kaçıyor bana dur emrini veriyorlar... ” 20 Nisan 1913: " Mütâreke nihayete eriyor, ahvale bakılırsa sulhe yakın bulunuyoruz. Maamâfîh bu husus yine burada dört elle çalışmaktan men etmiyor. Yerimizi tahkîm ediyor, kuvvetimizi hemen yeniden harb olacakmış gibi talîm ve tanzim ediyoruz. Avrupa devletleri ise şimdi aralarında harb olacağından korkuyorlar. Bakınız Fransızlar Alman zâbitlerini tahkir eden iki valiyi hemen azil ile Almanlardan özür dilediler. Fakat bilmem bu kaçınmalar umûmî bir harbi men edebilecek mi? Böyle bir harp olursa bakalım biz ne yapacağız? Bu defa talih bizi tamamiyle terk etti. Son zamanda kuvvetimiz yeterken, adeta damarlarımıza işlemiş olan bir adım atmamıza mani oldu. Ben ilerleyelim diye teklif ettikçe, yukarıdan korkudan kısılmış bir sesle başkumandanlık vekâleti “aman olmaz” diye alıkoyuyordu. Ne yapayım kader bövle imiş. Maamâfîh Bulgarlara bunu bırakmamaya kasem ettim. Elbet bir gün gelir ben büyür ve ileride Bulgarlara karşı yürüyecek orduya kumanda eder, o vakit öcümü alırım...’’ Enver Paşa, o kadar sevdalıdır ki, yoğun işlerinin ya da savaşların yapıldığı bir zamanda, Naciye Sultan'a bazı günler 3-4 mektup yazacak zaman ayırabiliyor. Bu da çökmekte olan bir imparatorluğun Savunma Bakam ve Başkomutanına, herhalde zaman zaman yanlış kararlar aldırabilecek derecede etkili oluyor. Enver Paşa acaba bir Sultan Hanım ile evlenmeseydi ne olurdu? suali akla geliyor. Sultana olan sevgisinin mi, yoksa duygusallığının mı, ya da hayalperestliğinin veya ihtirasının mı zararını daha çok gördü? Bunu kıyaslamak zor ama, tarih elbette ki hükmünü verecektir. Ben bu mektupların Enver Paşa'nın kişiliğini anlamak bakımından araştırmacılara yardımcı olacağı kanısındayım. Bu mektupları rahmetli ismet Parmaksızoğlu, Sami N. Özerdim ile yeni yazıya çevirdik. Prof. Neşet Çağatay da okunamayan kısımlarda yardımlarını esirgemedi. Teşekkür ederim. Yalnız bazı kısımlar gene de okunamadı. Ayrıca mektupların hepsini bu kitaba alamadım. Enver Paşa: Osmanlı İmparatorluğunun en son zamanlarının meşhur kumandanı... Ama evvelâ insan. Doğrularıyla, yanlışlarıyla, hayalleriyle ve sevgisiyle insan ... Ankara 1996 Arı inan (Enver Paşa'nın Özel Mektupları)
Bizim izlenmesini yerinde gördüğümüz devletçilik ilkesi, bütün üretim ve dağıtım araçlarını bireylerden alarak, ulusu büsbütün başka temeller üstünde düzenlemek amacını izleyen sosyalizm ilkesine dayanan kollektivizm ya da komünizm gibi özel ve kişisel ekonomi girişimlerine ve iş yapmalarına meydan bırakmayan bir yöntem değildir. (Düşünceleriyle Atatürk)
Musiki Muallim Mektebi'nde bir ders uygulaması olarak, bütün ders verdiğim sınıflarda Belediye Yasasına göre seçim denemesi yaptırdım. Öğrenciler heyecanla bu işte çalıştılar, oy kutuları hazırladılar. Yapılan oylamada belediye başkanı olarak bir kız arkadaşlarını seçtiler. Bunun üzerine bir erkek öğrencim (üçüncü sınıftan 173 numaralı Selahattin) itirazıyla karşılaştım. Diyordu ki: "Var olan yasaların bize öğretiğine göre kadınların oy kullanma hakkı olmadığı gibi, seçilemez de." Öğrenci, itirazında haklı idi ama, ben öğretmen olarak şu telkinde bulunmayı uygun gördüm ve "Bu öğrendikleriniz ilerisi için sizlere gerekli olacaktır. Kadınlarımız da yakında oy hakkı kazanacaktır," dedim. Fakat bu sözlerimin, erkek öğrenci karşısında öğretmenlik otoritesinin ötesine geçmeyeceği muhakkaktı. İşte böylece öğrencilerimden birinin bu itirazı ve soruları beni kadın hakları üzerinde çalışmaya teşvik etti. (Prof. Dr. Afet İnan)
Tandoğan, Hariciye Vekâleti'nde bir şahsiyetin karısıyla ilişkideydi ve bu şahsiyetin ailesine birçok para sarf ederek Paris'ten öteberi getirtirdi. Bu münasebeti ailesi anlamış. Ailesi İnönü'ye -tabii karısı vasıtasıyla- şikâyet ediyor, İsmet Paşa müteessir oluyor ve kendisini tenkit ediyor. Zaten kendisi bu temasta bulunduğu kadına karşı fazla masraftan para sıkıntısına giriyor. Daha akla gelen, insanın bir ölü hakkında söylememesi lazım gelen noktalar var. (Tarihe Tanıklık Edenler)
İsviçre kadınları,Türk kadınlarının sahip olduğu hakka gıpta ediyorlar.Yasalara göre bizden çok ilerisiniz,diyorlar.Orta Asya’da seyehat etmiş İsviçreli bir hanım,Coğrafya Cemiyeti’nde Kırgızlar hakkında konferans vermişti. Konuşmaya eklediği şu oldu: “Avrupa uygarlığının kökü orasıdır.Sizler damarlarınızda Anadolu’dan , belki de Orta Asya’dan gelme kan taşıyorsunuz.”Profesör her fırsatta Anadolu’nun uygarlık beşiği olduğunu ve bunun yanında Türk ırkından söz ediyor. (Prof. Dr. Afet İnan)
Tarih,tasavvur ve tahayyül kabiliyetini tevsi eder. (Prof. Dr. Afet İnan)
Ama cehalet muzaffer olur mu? Olmaz. Yalnız kurbanları alır mı? Alır. Nitekim almaktadır. Sonunda kendi kurban olur. (Tarihe Tanıklık Edenler)
Bizim nesil, "Mustafa Kemal Paşa" adını bir kurtuluş sembolü olarak tanıdı. (Prof. Dr. Afet İnan)