EVLİYA ÇELEBİ’NİN MARDİN GÜNLÜĞÜ

Evliyâ Çelebi, 17. yüzyılın önde gelen gezginlerinden biridir. Elli yılı aşkın süre Avrupa, Batı
Asya ve Mısır topraklarını gezmiş, gördüklerini de “Seyahatname” adlı 10 ciltlik eserinde toplamıştır.

Evliya Çelebi’nin, Seyahatnamesi’nin dördüncü cildinde anlattığı şehirlerden biri de Mardin’dir.
Evliya Çelebi’ye Mardin’i ziyaret ettiği zaman bu şehrin kuruluşu hakkında çeşitli efsaneler anlatırlar. O da bunların çoğunu “Seyahatnamesi”ne kaydeder. Bunlardan biri de şöyledir:

“Bu yed-i kudret kalesi hakkından nice bin Arap, Acem, Rum, Yunan ve diğer milletlerin tarihçileri inanç ve görüşlerince çok özelliklerini yazmışlardır. Ama Tarihçi Mıkdisi’ye göre bu Mardin
Kalesi'nin imaretine sebep bizzat Hazreti Yunus Nebi Aleyhisselam idi. Zira Yunus Nebi kış mevsiminde Musul yakınında Beledulhatib şehrinde otururdu. Yaz aylarında yaylaya çıkıp bu Mardin
Dağı'nda oturup dinlenir, dinçleşir ve ibadet ederdi. Hala Mardin Dağı’nda nice büyük mağaralar
vardır, orada kalırdı. Hala Yunus Nebi Mabedi derler, insanların ziyaret ettikleri bir mağaradır. O
zamanda bu dağa Şahika Dağı derlerdi. Bu dağın mağaraları içinde bir ejderha ortaya çıkıp Hazreti
Yunus'a iman getirenlerden nice bin Yunus ümmetini yedi. Sonra bazı inkârcılar Hazreti Yunus’tan
mucize göstermesini istediler.

Yahudi kavmi: “Bu Şahika Dağı'ndaki ejderi katleyle, sana iman getirelim.” dediler. Bunun
üzerine Hazreti Yunus Aleyhisselam peygamberlik kuvvetiyle o ejdere bir taş vurup katledince
3.000 adet inkârcı İslam ile şereflenip bu dağda oturdular ve Hazreti Yunus'a komşu olup günden
güne zengin oldular. Bu dağda ejder çıktığında bu yüksek dağa Yılan [Mar] Dağı; şehre de Mardin
dediler.

İsimlendirilmesinin başka bir sebebi de yine Yunus Nebi ümmetinden bir ulu bey var idi, çok
mala sahip idi. Cenab-ı Hak ona Yunus Nebi'nin duasıyla o sene ikiz evlat verdi. Hazreti Yunus
çocukların isimlerinden ikisini Mer ve Deyn [İki Yiğit] koydular. Bu iki yiğit kırk yaşına ulaştıklarında Hazreti Yunus'un öğretmesiyle bu iki kardeş Cebel-i Mar [Yılan Dağı] üzerine büyük bir
kale yapıp tamamladıklarında Hazret-i Yunus bu kaleye Merdeyn ismini koydular. Onun için Merdeyn'den bozma Mardin derler. Ama Acem diyarında, yılan, çıyan ve ejderha yurdu olduğundan
Mardin Kalesi derler. Arap bölgelerinde Şahika Kalesi derler, Rum ülkesinde de Mardin derler.”

(Evliya Çelebi, Seyahatname, Çev; T. Temelkuran, N. Aktaş, M. Çevik, İstanbul 2006, s.392-393.)