Kızıltepe’de BİLİM VE KÜLTÜR - TARİH-ÜL DÜNEYSİR

Artuklu döneminin Kızıltepe’sinde ayyuka çıkan gelişim, sadece ticaret alanıyla sınırlı kalmamıştır. Bilim ve kültür alanında da bölgenin önemli merkezi olan Kızıltepe’nin bu alanını ortaya koyan ve Ömer Bin Hıdır Bin Lemş (İlalmış) tarafından yazılmış olan Tarih-ül Düneysir adlı bir kitap vardır.

Bizler bu kitabı, İstanbul sahafları aracılığı ile Suriye’den getirttik. Kısa bir özetlemesi ile yetindiğimiz bu kitaptan notlarımıza yansıyanlar aynen şöyle:

Kızıltepe’de TARİH-ÜL DÜNEYSİR

Hicri 574-640 yılları arasında yaşamış olan Ömer Bin Hıdır Bin Lemş tarafından yazılmış olan kitabın el yazımı olan asıl nüshası, halen Almanya’da bulunuyor. Berlin Kütüphanesinde bulunan kitabın Arapçaya çevirisi İbrahin Salih tarafından yapılmış.

Artuklu döneminde bir ilim merkezi olan Düneysir’in açık bir arazide kurulduğunu, çevresini saran yemyeşil arazideki bağ ve bahçelerin çokluğunu, kuyulardan sağlanan suyunun temizliğini ve temiz havasını kısacık bir paragrafta özetleyen kitabın asıl konusu ise, burada yaşamış olan alimler..

Meşahür-ül Düneysiriyyin olarak nitelendirilen bu alimler ile ilgilendikleri alanların çevirisini yaparken karşımıza çıkan yapı isimleri ise, şaşırttı bizleri. Bu yapıların enkazları bir yana dursun, maalesefki günümüz Kızıltepe’sinde isimleri bile yok olmuş durumda. Düneysir’de icra edilmiş olan ilmin sahnelendiği bu yapıların isimleri aynen şöyle;

1- Yeni En Nasıri Camisi ( El Cami’ül Cedid En-Nasıri)

2- Eski Cami ( El Cami’ül Atik )

3- Batı Camisi ( El Cami’ül Ğarbi)

4- Batı Nasıri Camisi ( El Cami’ül Ğarbi En- Nasıri)

5- Sebil Şahabi Hanı ( Han-ü Sebil Eş Şahabi)

6- Ettaci Kervansarayı ( Erribatu Taci)

7- Tepedeki Merkez Camisi (El Mescid’ür Reisi Bit’till)

8- Ğazi Mescidi ( Mescid’ü Ğazi)

9- Es Sercevvi’nin evinin yanındaki mescid ( Mescid Mücavir Li Menzilis Sercevvi)

10- Nasır Mescidi ( Mescid Nasır)

11- Nizami Mescidi (El Mescid’ün Nizami)

12- Harzem Medresesi (Medrese’tü Harezm)

13- Şahabiyye Medresesi ( El Medrese’tüş Şahabiyye)

14- Kutbiyye Medresesi ( El Medrese’tül Kutbiyye)

15- Amr Bin Handef Şehitliği ( Meşhed Amr Bin Handef)

16- Ğuzeyyil Şehitliği ( Meşhed El Ğuzeyyil)

Ticaret ve bilim merkezi olarak en parlak dönemini Artuklular döneminde geçirdiği anlaşılan Kızıltepe’nin o zamanlardaki alimleri üzerinde yoğunlaşan kitapta yer alan alimler aynen şöyle:

İYİ HUYLARIYLA ÜN YAPMIŞ ALİMLER

1- Ebu Bekir Bin Abdullah Bin Ravaha Et Türki.

2- Ebu Bekir Atik Bin Ebil Kasım Bin Abdullah Bin Hebbetullah El Kureyşi El Makkari El Mısri

3- Eş Şeyh Abdurrahman Bin Ömer Bin Şehab El Hanbeli

4- Ebu Amr Osman Bin Kutluk En Nasibi

5- Ebu Meali Bin Ebil Ceyş

1- Ebu Hafs Ömer Bin Muhammed

2- Ebu Ali Hanbel Bin Abdullah

3- Ebu Ahmed Bin Abbas

4- Ebu Fazıl İsmail Bin İbrahim

5- Ebu Ferec Muhammed Bin Abdurrahman

FIKIH ALİMLERİ

1- Ebu Bekir Bin Abdullah Bin Ali

2- Ebu Bekir Mesud Bin Ahmed

3- Ebu Abbas Ahmed Bin Mesud

ZAHİTLER (DERVİŞLER)

1- Ebu Hafs Ömer Bin Abdullah

2- Ebu Bekir Bin Hasan

VAİZLER

1- Ebu Abdullah Ömer Bin Muhammed

1- Ebu Hasan Ali Bin Hasan

2- Ebu Muhammed Abdurrahman Bin Salih

3- El Kazi Ebu Meali

4- Ebu Bekir Muhammed Bin Derbas El Amedi

5- Ömer Bin İbrahim

6- Ebu Hasan Ali Bin Yusuf

TIP ALİMLERİ

1- Ebu Bekir Muhammed Bin Ebi Sin En Nasibi

2- El Kazi Muhammed Bin Kazi

3- Ebu Hasan Ali Bin Ahmed

4- Ebu Baha Sabit Bin Ahmed El Harrani

5- Ebu Hasan Ali Bin Ebu Fütuh

6- Ebu Muhammed Kasım

HATTATLAR

1- Ebuddurr Yakut Bin Abdullah El Musul

Bu kitapta yer alan cami, medrese, han, kervansaray v.b yapıların isimlerine dikkat edilecek olursa, o günlerdeki Kızıltepe’nin ne kadar mamur bir kent olduğu anlaşılabilir. Ayrıca bilim ve kültür alanlarında ün yapmış şahısların isimleri, yine o günlerdeki Kızıltepe’nin bilim ve kültür merkezi olduğunu açıkça göstermektedir.