Kızıltepe Tarihi / KIZILTEPE’DE İSTİLALAR

Artuklu hükümdarları, siyasi ve idari bakımdan Mardin’e bağlı olan Kızıltepe’nin (Düneysir’in) bu konumunu iyi değerlendirerek burayı imar etmiş ve kısa zamanda büyük bir şehir ortaya çıkarmışlardır. Ayrıca Harzem’de köşkler ve saraylar inşa ettirmiş ve burayı sayfiye yeri olarak kullanmışlardır.

   Hanları, hamamları, kervansarayları, darphanesi ve sayfiye yerleriyle bir zenginlik abidesi olan Kızıltepe, bu özelliklerinden olsa gerek çekim merkezi haline gelmiş ve bir yığın istila ile tahribata maruz kalmıştır.

   Bu zamanlarda inşa edilen bir yığın yapıdan günümüz Kızıltepe’sine harap halde sarkan yapılar, bir elde bulunan parmak sayısından fazla değildir. Sıklıkla yaşanan ve onarılmayan tahribatlara neden olan bu istilaları, şöyle sıralayabiliriz:

      1183- Musul atabeyi İzzettin Mesut, Ahlat hakimi II. Sökmen ve Artuklu Kutbettin İlgazi meşhur İslam hükümdarı Selahattin Eyyubi’ye karşı Harzem’de birleştiler. Ancak birleşik kuvvetler, Sellahattin’in Haran’a çekildiğini duyunca dağıldılar. Selahattin Eyyubi yola devam ederek Harzem’de birkaç gün kaldı. Harzem havalisinin hükümdarı Kara Arslanoğlu Nureddin Muhammet Selahattin ile birleşti. (Mardin-Kızıltepe arasında Eroğlu köyü.VI.yy.da Bizans’ın doğu sınırını koruyan bir kaleydi. Artuklular burayı imar etmiş tir)

   1185- Anadolu’ya yapılan bir Türkmen istilası sonunda mahalli hükümdarlar memleketlerinin harap olduğunu görerek Türkmenlere karşı mücadeleye giriştiler. Bu istila ve savaşlardan sonra müthiş bir kıtlık başladı. Yalnız Şabahtan (Urfa-Amid arası) ve Dunaysir’de satılan kız ve erkek kölelerin defterlere göre sayısı 22.000’di. 

    1205- Artuk Arslan Ahlat’ı alma hazırlığındaydı. Eyyubi melik Adilin oğlu melik Eşref, Artuk Arslan’ı bu teşebbüsten vazgeçirmek için Kızıltepe’yi (Düneysir) istila ve yağma edip döndü.     

    1226- Melik Eşref Harran, Düneyser, Mardin’e varıp tahribatlarda bulundu.

    1231- Yassı çemen savaşında Selçuklu Sultanı Alaadin Keykubat’a yenilen Harzemşah’ ın arkasından Moğollar Anadolu’ya girdiler Mardin bölgesini yağma ettiler. Artuk Arslan ve Kızıltepe (Düneysir) halkı Mardin kalesine sığındı.

   1236- Eyyubilerin başı ve Mısır-Suriye hükümdarı Melik Kamil, Artuklu hükümdarı Artuk Arslanın memleketine yürüdü.Ona ait olan Kızıltepe (Düneysir) şehrini tahrip etti. Havalinin halkını esir ve mallarını yağma etti.

   1249- Kızıltepe (Düneysir) halkı, Moğol saldırıları karşısında Musul’a göç ettirildi.

   1257- Moğol İlhanlı hükümdarı Hulagü oğlu Yaşmut’u, Artuklu I.Necmeddin Gazinin hakimiyetindeki Mardin’i zapt etmeye gönderdi. Moğollar bir ara şehri düşürme ümidini kesince Kızıltepe’yi (Düneysir) yağma ettiler.

   1298- Anadolu’da isyan eden Moğol kumandanları İlhanlı Devleti’ni meşgul ederken, Memlükler Artuk-ilini istila ettiler. Seyfettin Balaban’ın gönderdeği ordu Kızıltepe’yi (Düneysir) yağma etti. 

   1315- Memlukların Halep Valisi Şehabeddin Karatay bir ordu ile İlhanlılara tabi olan Artukluların memleketine girdi. Mardin ve Kızıltepe’yi (Düneysir) iki gün yağma etti.

                      

   

    Artuklu döneminde emsalsiz bir şehir haline dönüşen Kızıltepe, yine o dönemlerin güç dengeleri arasındaydı. Bundan dolayıdır ki istila ve yağmalara sıklıkla maruz kalmıştır. Büyük tahribatlara maruz kalan Kızıltepe’de bulunduğu anlaşılan han, hamam, kervansaray, cami ve medreselerin neredeyse tamamı yok olmuştur.

   Artukluların bölgedeki hakimiyeti 1409 yılına kadar devam etmiştir. Bu arada Eyyübiler, Moğollar, Timur Devleti bölgeye çeşitli istilalarda bulunmuşlardır. Akkoyunlu ve Karakoyunlu çekişmeleri ile Timur istilası dönemlerinde de tahribata uğramaya devam etmiş olan Kızıltepe, bir daha da eski günlerine dönememiştir.

    Artuklu Devleti’nin hakimiyetine, 1409 yılında Karakoyunlular son vermiştir.   

           

 

 

   KARAKOYUNLULAR

  AKKOYUNLULAR

     SAFEVİLER

    OSMANLILAR

    Osmanlıların bütün bölgeye hakimiyeti, Kızıltepe (Koçhisar) yakınlarındaki Dede Kargın Sahası’nın Koruk mevkiinde vuku bulan savaşın neticesinde gerçekleşmiştir. 1516 yılının mayıs ayı ortalarında gerçekleşen bu savaşta Osmanlı komutan Bıyıklı Mehmet Paşa’ya yenilen Safevi komutan Karahan Bey, savaş meydanında ölmüştür. Büyük ama viran bir halde Osmanlı idaresine geçmesinden sonra daha çok Koçhisar ismiyle anılan Kızıltepe, büyük kasaba olma özelliğini bir süre korumuştur. Fakat yıllar geçtikçe önemini kaybetmeye başlamıştır.

    Bölgenin Osmanlı hakimiyetine geçişini sağlayan savaşın yaşandığı  Dede Kargın Sahası, günümüz Kızıltepe’sinde pek duyulmamıştır. Kaldı ki günümüz Kızıltepe’sinde böyle bir isimle anılan hiçbir alan ya da yerleşim birimi de yoktur. Bu savaşın yaşandığı sahanın nerede olduğunu bulma ümidiyle yaptığımız çalışmalar, hiç ummadığımız bilgilerle yüz yüze kalmamıza neden oldu.

   Kızıltepe ve çevresinde Dede Kargın Sahası diye bir yer bulamadık ama tesadüf ettiğimiz bilgilerde, Dede Garkın ve Alevilik vardı!