Mardin isminin anlamı nedir? Mardin ismi nereden gelmektedir?

Mardin isminin anlamı nedir? Mardin ismi nereden gelmektedir? Mardin ismi ne zaman verildi?

Gazetemizin bu yazı dizisinde dilimizin döndüğünce; tarihi şehrimizi,  Mardin’imizi anlatacağız.  Uzaklarda olup memleket hasreti çekenlerin hasretini gidermeye, bu kadim şehri televizyonlardan sosyal medyadan görüp merak edenlerin merakını gidermeye, tarihi şehirde yaşayan insanları ise bilgilendirmeye çalışacağız.

Bir insanın hayatını anlatan kitapta ilk yazılanlardan biri ismin nasıl verildiğidir. Biz de bu yazı dizisinin ilk sayısında şehrin isminden  bahsetmek istedik. Hemen her şehrin  ismi için çeşitli rivayetler vardır. Kimisi gerçektir, kimisi efsaneleri içinde barındırır. Şehrin ismi bazen bulunduğu coğrafi koşullardan, kimi zaman tarihi bir olaydan, kimi zaman içinde yaşayan topluluktan alır.

Mardin ismi nereden gelmektedir?

 

Mardin isminin nereden geldiğiyle ilgili de çeşitli rivayetler vardır.

Süryanice kaynaklarda, "Merdo, Mirdo, Merdi, Marde, Merdin" ve Arapça kaynaklarda "Maridin" şeklinde geçen "Mardin" ismi için çeşitli teoriler öne sürülmüştür. Tarihçiler, "Mardin" kelimesinin en eski halinin "Ardobe" olduğunu belirtirler; bu kelimenin, Süryanice ve Aramice'de "kale" anlamına gelen "Marde" kelimesinden türetildiği düşünülmektedir. Süryanice'de "Merdo" tekil bir isimken, çoğul olarak "Merdin" kullanılmıştır, çünkü Mardin ve çevresinde beş kale bulunmaktadır (Kartal Kalesi, Kuşlar Kalesi, Kadın Kalesi, Arur Kalesi ve Erdemeşt Kalesi). Bu nedenle "Merdin," Süryani dilinde "kaleler" anlamına gelen bir terim olarak kullanılmış ve günümüzde Mardin halkı hala bu ismiyle şehirlerini anmaktadır.

Mardin adı, tarih sahnesine MS 4. yüzyılda Antakyalı Amyanıs Marselinıs adlı Roma tarihçisi tarafından taşınmıştır. Marselinıs, Diyarbakır'dan Nusaybin'e uzanan rotanın İzala Dağı'nı aşarak Maride ve Lorne kaleleri arasından geçtiğini kaydetmektedir.

Mardin'in adıyla ilgili çeşitli görüşler ve rivayetler bulunsa da genel kabul gören görüş, "Marde" kelimesinin tek bir kale anlamına gelen hali olduğudur. Mardin ve çevresindeki birçok kale nedeniyle, Mardin adının "kaleler" anlamına geldiği görüşü oldukça yaygındır.

Mardin şehrinin isminin verilişi hakkında  da çeşitli hikâyeler anlatılmaktadır. Kaynaklarda en çok anlatılan rivayetler şunlardır:

 

Bir görüşe göre kentin adı, İran hükümdarı Ardeşir’in kenti kurmak için batıya gönderdiği Mard boyundan gelmektedir. Mardlar yörede bir kent kurmuş, buraya “Mardlar Kenti” anlamında "Mardiyon" demişler ve sonradan bu ad Mardin’e dönüşmüştür. Kenti Sasani komutanı Mardiyus’un kurduğunu ve adının kurucusundan geldiğini öne sürenler de vardır.

 

El-Vakidi'nin aktardığı eşsiz bir hikaye vardır, Mardin'in isminin kökeni hakkında merak uyandırıyor. Bu eski rivayete göre, İranlı bir din adamı olan "Din," Mardin'in bulunduğu dağın zirvesine yerleşip orada ibadet etmeye başlamıştır. Zamanla, onun ünü Horasan ve Doğu'nun diğer bölgelerine kadar  yayılmıştır. Ancak bir gün, Bizans İmparatoru Herakliyus tarafından gönderilen Arsusibn-i Karus, Din'i öldürmüş ve kaleyi ele geçirmiştir. Bu olayın ardından, "Din öldü" anlamına gelen "Matedin" terimi kullanılmıştır. "Matedin" kelimesi zamanla halk arasında değişip "Merdin" veya "Mardin" şeklinde evrildiği söylenmektedir.

 

Bir rivayet; burasının, ateşe tapan bir rahip tarafından kızı Marta için kurulduğunu anlatır. Bu şehre başlangıçta "Marta'nın Kenti" anlamına gelen "Martaion" denildi ve zamanla "Mardin" şeklinde evrildi.

 

Yerel bir efsaneye göre, şehir ismini bir kralın oğlundan almıştır. Mardin, yiğit bir kralın oğludur ve bir gün hastalanır. Ülkenin tüm hekimleri bir araya gelse da onu iyileştiremezler. Mardin halkı ve kral çok üzgündürler. Genç kızlar kendisi için çok ağlarlar hatta öyle ki zamanla üzüntülerinden onlarda hastalanmaya başlamıştır.  Kral, yaşananlara artık daynamaz ve  oğlunun acısını görmemek için onu şehrin güneyinde  bulunan düzlüğe bırakır. Mardin, sürünerek bir nehir kıyısına ulaşır ve sonunda bitap düşer bir söğüdün gölgesinde uykuya kalır. Uyandığında kendini daha iyi hisseder, yanı başındaki  nehirde yıkanır ve kana kana nehrin suyundan içer. Kısa sürede sağlığına kavuşur ve saraya geri döner. Kral, oğlunu büyük bir sevinçle karşılar ve onun iyileştiği yerde bir şehir kurar, bu şehre de oğlunun adını verir.

Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde geçen ilginç bir rivayete göre; Yunus Nebi'nin duasıyla, bu ümmetten biri olan büyük bir bey, büyük bir mülke sahiptir. Cenab- Hak , ona o yıl ikiz çocuklar bahşeder. Yunus Nebi, bu çocuklara "Mer" ve "Deyn" (İki Yiğit) adlarını verir. Bu iki yiğit, kırk yaşlarına geldiklerinde Hz. Yunusun rehberliğinde Cebel-i Mar (Yılan Dağı) üzerine büyük bir kale inşa etmeye başlarlar ve tamamlarlar. Sonra Hz. Yunus bu Şehre "Merdeyn" adını verdi, ve bu isim zamanla Mardin’e dönüşür. Kitapta  Mardin ismiyle ilgili şu bilgiler de yer almaktadır. Acemler, Mardin’nin yılanların, çıyanların ve ejderhaların yaşadığı bir yer olmasından dolayı, bu şehre  "Mardin Kalesi" demişlerdir. Arap bölgelerinde ise "Şahika Kalesi" olarak anılırken, Rum ülkelerinde "Mardin" olarak bilinir.

 

Seyahatnamede yer alan diğer bir hikaye ise şöyledir: Yahudi halkı, Hz Yunus’a, "Bu Şahika Dağı'ndaki ejderi öldür, böylece sana iman getirelim." demişlerdir. Buna karşılık, Hazreti Yunus Aleyhisselam, peygamberlik mucizesiyle ejdere bir taş fırlatarak onu öldürmüştür. Bu olayın ardından 3.000 kişi, inkârdan imana döner ve bu dağa yerleşirler. Gün geçtikçe zenginleşirler ve bu dağı "Yılan (Mar) Dağı," şehri ise "Mardin" olarak adlandırırlar.

 

Bu yazımızda çeşitli kaynaklardan derleyerek şehrin isminin nereden geldiğini anlatmaya çalıştık. Bir sonraki yazımızda buluşmak üzere esen kalın.