Mardinli Nabia Abboott'u Tanıyor muyuz?

MARDİNLİ NABİA ABBOTT’U TANIYOR MUYUZ?

Köklü mazisi ve zengin kültürüyle birçok medeniyete ev sahipliği yapan Mardin, uzun soluklu geçmişi boyunca tarih, bilim, kültür ve sanata yön veren pek çok şahsiyet yetiştirmiştir. Fakat söz konusu şahsiyetlerin bilinirliğinin, bu etkili birikim ve geçmişiyle orantılı ölçüde olmadığını itiraf etmek durumundayız. Bunun politik, ekonomik ve kültürel pek çok nedeni olsa da biz yine biliniyor olanlardan bazılarını gözden geçirelim:

İlk hukukçu olarak ifâde edilen Ebu’l-Ulâ Mardin, Nobel ödüllü bilim insanı Aziz Sancar, Arapların divası Feyruz, Kürt müziğinin prensi Ciwan Haco, Cumhurbaşkanlığı genel sekreterlerinden Kemal Nehrozoğlu, Galatasaray eski başkanlarından Faruk Süren, Yeşilçam’ın jönlerinden Kenan Kalav, Yazarlar Ali Bulaç, Murathan Mungan, Musa Anter ve daha niceleri… Bu ve daha pek çok isim, Mardinlilikleri veya Mardin ile bir şekilde ilişkili olmalarıyla sık sık bahse konu edilirler. 

“Mardinli meşhurlar” deyince, bir de Mardinli olup olmadığı şüpheli olan “çakma Mardinliler” var. Geçmiş yıllarda, köken itibariyle Mardinli olmakla adeta suçlanan sivri dilli, muhalif gazeteci Yılmaz Özdil geliyor ilkin akıllara. Veyis Ateş’in TV Net’teki programına konuk olan Barış Yarkadaş, Hürriyet yazarı Yılmaz Özdil’in İzmirli kimliğinin gerçek olmadığını, Özdil’in aslen Mardinli olduğunu, sürekli İzmir güzellemeleri yapmak yerine memleketi olan Mardin’e dönüp bakması gerektiğini söyleyerek onu hafif alaylı bir şekilde eleştiriyordu.

Unutanlar için hatırlatmakta fayda var: Ünlü rock yıldızı Elvis Presley’in de Mardinli olduğu iddia edilmişti bir aralar. İddia bu yönde olunca, Büyük Kral Elvis’in kızı Lisa Marie ile bir zamanlar evli olduğu için Michael Jackson da Mardinlilerin damadı oluyordu doğal olarak. Bu yöndeki iddialar ve buna benzer şeyler 2010 yılında yerel ve özellikle ulusal basına sıkça malzeme olmuş, konu sıkıntısı çeken haberci ve köşe yazarlarına eğlenceli bir uğraş çıkmıştı.

  İddianın sahibi olan Mardin’deki dernek başkanı, “damadımızdır” diyerek sahiplendiği  Michael Jackson’ın ilk ölüm yıldönümünde mevlit bile okutmuştu. Başkan, 1977'de ölen Rock’n Roll’un kralı Elvis Presley'in, aslen Mardin’in Savur ilçesi'ne bağlı Dereiçi Köyü’nde yaşayan Mıhellemilere mensup olduğunu ve 1860’larda Mardin'den G. Amerika’ya göç eden bir aileden olduğunu iddia ederek, Michael Jackson’ın E. Presley’in kızı Lisa Maria ile evli olduğuna dikkat çeker ve “Michael Jackson, akrabamız olan Elvis Presley'in kızı ile evli olduğu için damadımızdır. Biz de damadımız için ölümünün birinci yıl dönümünde Türkçe, Kürtçe, Arapça ve Mıhellemice mevlit vereceğiz. Bundan daha doğal ne olabilir.” şeklinde demeç vermişti. Tabi, bütün bunlar 2010 yılına ait düşünceler. Belki bu iddialardan vazgeçilmiştir. Ama biz şimdi bunları bir kenara bırakalım da bu topraklarda yetişmiş daha gerçek bir Mardinliyi tanıyalım.

***

Üç yüz elliyi aşkın papirüs ve öteki yazılı belgelere ömrünü vererek erken dönem Arap yazısının gelişimi, tarih yazıcılığı, hadis-tefsir tarihi ve Arap gramerinin gelişmesi gibi konularla ilgili değerli araştırmalar yapan bir oryantalist olan Nabia Abbott … Kaynaklarda Amerikalı bir İslâm âlimi, papirolog ve paleograf olarak bahsedilen Nabia Abbott, 1897 yılında Mardin’de doğup 1981 yılında Chicago’da hayata veda eder. Süryani bir tüccar olan babasının ticari işleri nedeniyle 1907’de Bombay’a yerleşirler. Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar Hindistan’da kaldıktan sonra yeni kurulan Irak Krallığı’nın kadınlar için düzenlediği bir eğitim projesi vesilesiyle Irak’a davet edilir ve burada meşhur İngiliz arkeoloğu ya da casusu Gertrude L. Bell ile tanışarak onunla dost olur ve bir süre çok yakın çalışırlar. 

1923’te ailesiyle birlikte ABD’ye göç eder ve iki yıl sonra Boston Üniversitesi’nde yüksek lisansını bitirir. 1925-1933 yılları arasında Asbury College’de tarih bölümünün başkanlığına getirilir. 1933’te Chicago’ya gider ve araştırmacı olarak tayin edildiği enstitüde akademik hayatının sonuna kadar çalışmalarına devam eder. 1963’te emekliye ayrıldıktan sonra onursal profesörlük unvanıyla burada çalışmaya devam eden Abbott, bütün zorluklara ve engellemelere rağmen söz konusu enstitünün ilk kadın üyesi olur. Abbott, yedi kitap, yirmi dört makale, on yedi ansiklopedi maddesi, altmışa yakın kitap ve tez değerlendirmesi kaleme almıştır. 

İlk dönem Müslüman kadınlarının araştırılmasına öncülük eden N. Abbott; Hz. Ayşe, Hârûnürreşîd’in annesi Hayzürân ve eşi Zübeyde’nin biyografilerini kaleme alarak bunların sosyal ve politik hayattaki yerlerini ortaya koyarak bu hanımların toplumdaki liderlikleri üzerinden kendi düşüncelerini ifâde eder ve Hz. Muhammed zamanında bazı haklar kazanan kadınların daha sonraki dönemlerde sosyal statülerini giderek kaybettikleri düşüncesini savunur.

Abbott’un Hz. Muhammed algısına baktığımız zaman, peygamberlik hususunda aksi bir iddia veya görüşüne rastlanmaz. Hz. Peygamber’in, İlahi hitabı kendi hayatında uygulayıp örneklik teşkil ettiğini belirtirken, ümmetin bunları uygulamasındaki teşvik ve gayretlerini de takdir etmektedir. Hz. Muhammed’in Allah’ın elçisi olması noktasında aksi bir görüş belirtmemiş olması ve İslâmî konulara yaklaşımındaki objektifliği kendisini klasik oryantalist çizgiden ayırmaktadır.

Abbott’un uzmanlıklarından biri olan hadis alanındaki çalışmalarına bakıldığında son derece tutarlı bir yaklaşıma sahip olduğu görülür. Büyük bilim tarihçimiz Fuad Sezgin’in de hadis konusunda referans aldığı kişilerden biri olması bu sebepledir denilebilir. N. Abbott, hadis literatürünün sadece şifahi gelenekle değil, Hz. Muhammed daha hayattayken yazılmaya başladığını yönündeki düşüncelerini delillendirerek alana büyük katkı sağlamıştır. N. Abbott bununla da kalmamış, hadislerin kuşaktan kuşağa aktarılması hususundaki rivayet metodunu oldukça güvenli bulduğunu belirterek Müslüman hadisçilerin bakış açısına çok yakın bir yaklaşım ortaya koyar. 

***

Hayat hikâyesine baktığımızda hayatının sadece ilk on yılını Mardin’de geçirmiş olmasına rağmen Nabia Abbott’un Mardin kökenli olduğunu söylemek elbette yanlış olmayacaktır. Süryani inancından gelen kadın bir oryantalist olmasına rağmen İslâmî konularda Müslüman paradigmasına benzer tespitlerde bulunmuş olması dikkat çekicidir. 

Dikkatle araştırıldığı taktirde, Nabia Abbott gibi sadece ilgilisinin haberdar olduğu ve şekilde Mardin’le ilişkilendirilebilecek daha nice önemli şahsiyetin var olduğu görülecektir. Şunu da belirtmekte fayda var; elbette falanca kişinin nereli olduğunun o kadar da önemi yok, fakat bu mümbit topraklarda ulusal veya küresel çapta yararlı işler başarmış kişiliklerin yetişmiş olduğunu bilmek, o meşhur kişinin hemşehrileri için iyi bir motivasyon kaynağı olabilir. İster çağdaşı, ister ölümünden sonraki nesilden biri olsun, üne kavuşmuş başarılı bir kimse, kendisini o şehirden kabul eden kimseler için hem iftihar kaynağıdır ve hem de kendisini özdeşleştirebileceği yakın bir rol modeldir.