Sözde Ermeni Soykırımı nedir? Ne zaman, hangi tarihte olmuştur? Osmanlı Türkleri, Ermenilere soykırım mı uyguladı?
Takvim yaprakları 25 Nisan’a doğru yaklaşırken Türkiye’nin gündeminde sözde Ermeni Soykırımı iddiaları var. Peki ‘sözde’ Ermeni Soykırımı iddiaları nedir, ne zaman gerçekleşmiştir? Hangi tarihte olmuştur? Osmanlı, Ermenilere soykırım mı uyguladı? Başta ABD olmak üzere batılı devletler Ermeni Meselesi’ni nasıl değerlendiriyor? Ermeni Soykırımı tarihi, ne zaman meydana geldiği vatandaşlar tarafından araştırılıyor.
‘Sözde’ Ermeni Soykırımı nedir?
Osmanlı İmparatorluğu Birinci Dünya Savaşı’nda pek çok cephede mücadele etmiştir. Bunlardan biri de Kafkas cephesidir. Osmanlılar Kafkas Cephesi’nde yalnızca Rusya’nın başını çektiği İtilaf Devletleri askerleriyle çarpışmıyor, aynı zamanda onların kışkırtmalarıyla bir dizi isyan ve bağımsızlık hareketlerinin de önüne geçmeye çalışıyordu.
Bu doğrultuda Rusların Kafkas Cephesi’ndeki müttefiklerinden biri olan Ermenilerle Osmanlı İmparatorluğu arasında bir dizi önemli tarihi olay meydana gelmiştir.
Bu olaylar sırasında Rusların desteğiyle Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yaşayan Ermeniler isyan bayrağı kaldırarak bağımsızlık hareketi başlatmıştır.
O yıllarda Osmanlı Devleti’nde güç, İttihad ve Terraki Partisi’nin elinde bulunuyordu. Osmanlı padişahı Sultan V. Mehmed Reşad ruhani bir lider konumundaydı. Partinin kadroları Türk milliyetçisi oldukları gerekçesiyle Osmanlı egemenliği altında bulunan zımmîler tarafından hoş karşılanmıyordu. Ayrıca Balkanlarda isyan çıkaran pek çok ulusun bağımsızlıklarını kazanması Ermenileri de böylesi bir teşebbüste bulunmaya sevk ediyordu.
Ermeni Meselesi Tarihi
22 Aralık 1914’te başlayan ve 17 Ocak 1915’te sonuçlanan Sarıkamış Savaşı sırasında Osmanlı Devleti, Ruslar ve Ermeniler tarafından yenilgiye uğratılmıştır. Bir iddiaya göre, Osmanlı Devleti bu savaşta 50 binin üzerinde askerini kaybetmiştir. Savaştan sonra Osmanlı Devleti, Ermeniler hakkında bir dizi kararlar almaya başlamış ve bu kararları kısa bir süre içerisinde yürürlüğe koymuştur.
Ermeni Meselesi Kronolojisi
- 1989 - Yahudilik Reform Birliği Ermeni Soykırımı'nın tanınmasına ilişkin bir karar aldı.
- 1997 - Uluslararası Soykırım Araştırmacıları Derneği (IAGS), Osmanlı Ermenilerinin katliama uğramasını soykırım olarak tanıyan bir kararı oybirliğiyle kabul etti. 2007’de bu tasarı Süryani soykırımı ve Yunan soykırımını da içerecek şekilde genişletildi.
- 2002 - Uluslararası Geçiş Dönemi Adaleti Merkezi 1915-1918 Osmanlı Ermenileri katliamını soykırım olarak kabul etti.
- 2001 - Fransa, Türkiye ile ilişkileri geren uzun bir mücadelenin ardından 2001 yılında katliamları sözde ‘soykırım’ olarak tanıyan ilk büyük Avrupa ülkesi oldu.
- 2015 - Papa Francis, Ermeni Soykırımı'nın "20. yüzyılın ilk soykırımı olarak kabul edildiğini" söyledi.
- 2015 - Avrupa Parlamentosu, Osmanlı Türk güçleri tarafından bir asır önce 1,5 milyon Ermeni katliamını soykırım olarak nitelendiren bir önergeyi destekledi.
- 2019 - ABD Temsilciler Meclisi, ezici bir çoğunlukla bir asır önceki Ermeni soykırımını tanımak için oy kullandı
- 2019 - Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 24 Nisan tarihini “Ermeni soykırımını anma ulusal günü” olarak kabul etti.
- 2019 - Fransa, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un önderliğinde ilk kez “Ermeni soykırımını anma ulusal gününü" gerçekleştirdi.
Sarıkamış bozgunundan bir ay sonra Osmanlılar ordu içindeki Ermenileri silahsızlandırmaya başlamş, birkaç ay sonra, 27 Mayıs 1915’te, Takvim-i Vekayi gazetesinde yayınlanan kararla Sevk ve İskan Kanunu çıkarmışlardır. İlber Ortaylı’ya göre Tehcir Kanunu’nun çıkarılmasında Alman Genelkurmayı’nın ısrarlı tavsiyeleri olmuştur. Sevk ve İskan Kanunu’nda Ermenilerle ilgili spesifik bir ifade bulunmamasına karşılık uygulamalardaki davranışlar kanunun Ermenilere yönelik çıkarıldığı varsayımını doğurmuştur.
Osmanlılar bir yandan Ermeni isyanlarını bastırmaya çalışırken diğer yandan 27 Mayıs 1915’te Takvim-i Vekayi gazetesinde yayınlanan Sevk ve İskan Kanunu çıkarmıştır. Kanun ‘geçici’ olarak değerlendirilmesine ve spesifik olarak Ermenileri hedef almamasına karşın Doğu vilayetlerinde isyana karışan Ermeniler üzerine odaklanmıştır. Ermeniler bu kanunla Kuzey Irak, Suriye ve Lübnan topraklarına göç ettirilmiştir.
Sürgün edilen Ermenilerin sayısı
Tehcir kanunuyla birlikte takribi olarak 1.5 milyon Ermeni vatandaşın sürgüne maruz kaldığı ve hayatını kaybettiği iddia edilmektedir. Ancak bu rakamlar doğrulanmamış, farazî olarak ortaya atılmıştır.
‘Sözde’ Ermeni Soykırımı ile ilgili tarihçilerin söyledikleri (Alıntılar)
“Tehcir kanunu düşmanın safına geçilmemesi ve ordunun güvenliğinin sağlanması için yapıldı. Bu, askeri siyasetin bir parçasıdır. Doğal olarak Ermeniler, savaş hattına uzak bölgelere sevk edildi. Ermenilerin birçoğu Kuzey Irak’a ve bugünkü Lübnan bölgesine gönderildi. Bu yüzden Osmanlı'nın 1915'te Ermenilere yönelik eylemlerinin sıra dışı olduğunu söylemek fantezidir." (Rus tarihçi Prof. Dr. Oleg Kuznetsov)
“Birinci Dünya Savaşı’ndaki ilk yenilginin ardından, istilacı ordulara gösterilen silahlı Ermeni desteği, Alman Genelkurmayı’nın da ısrarlı önerileriyle tehcir (zorunlu göç) kararının alınmasına sebep oldu. Yakın zamanlara kadar, Talat Paşa’nın ‘soykırım’ emrini içeren telgrafının, doğruluğu ispatlanan bir belge olduğunu söylemek, güçtür. Tehcir kararında ordunun hareket alanını güvenceye almak ve Müslümanlarla Ermeniler arasındaki çatışmaları önlemek amacı olduğu açıktır. Kuşkusuz idare bu işlemi uygularken, aktif Ermeni militanlarıyla sivil halkın çatışmaya karışmayacak unsurlarını ayırdedemezdi. Tehcir işlemini kimi idareciler oldukça kansız biçimde gerçekleştirdi, bölgelerindeki nüfusu, öbür bölgeye aktarabildi (Tehcirin hedefi Suriye ve Mezopotamya idi).” (Türk tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı)
“Türkler, Ermeni soykırımı yapmamıştır. Ermenilere doğrudan yönelik bir kin duygusu oluşturma ya da Avrupa'daki Yahudi düşmanlığı ile mukayese edilebilecek 'iblisleştirme' kampanyası olmamıştır. Ermeni tehciri tüm ülkeyi içine almamıştır. Ermenilere doğrudan yönelik bir kin duygusu oluşturma ya da Avrupa'daki Yahudi düşmanlığı ile mukayese edilebilecek 'iblisleştirme' kampanyası olmamıştır. Ermeni tehciri tüm ülkeyi içine almamıştır.” (Yahudi asıllı İngiliz tarihçi Prof. Dr. Bernard Lewis)
Avrupalılar Ermeni Soykırımını tanıyor mu?
Pek çok Avrupa ülkesi yasal olarak Ermeni soykırımını tanımasa da hadisenin soykırım olarak değerlendirilebileceğini inkâr etmiyor. Avrupa'da ilk kez Ermeni Soykırımı'nın tanınmasına yönelik adımı 2001 yılında Fransa atmıştır. 2015'te, hadiselerin yüzüncü yılında başta Papa olmak üzere Ermeni Soykırımı ile ilgili pek çok açıklama ve düzenleme yapılmıştır. 2019'da Fransa, Macron önderliğinde ilk kez 'Ermeni Soykırımını Anma Ulusal Gününü' icra etmiştir.
ABD Başkanı Biden Ermeni Soykırımı’nı tanıyacak mı?
Ermeni-Amerikan toplumuna yakınlığı ile bilinen eski senatör ve şimdilerde ABD Başkanı olan Joe Biden’ın bu yıl Ermeni Meselesini soykırım olarak tanıyacağı yönünde bazı iddialar var. Bu doğrultuda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Biden ile bir telefon görüşmesi gerçekleştirerek konuyu görüştü. Erdoğan’ın telefon görüşmesinde Biden’dan Ermeni Meselesini ‘soykırım’ olarak tanımayacağı yönünde teyit aldığı ifade edildi.
Ermeni aydınları ABD başkanlık koltuğundaki değişikliğin ardından Ankara’nın Washington ile olan yakınlığının sona erdiğini, hatta Pentagon’un bile Türkiye’yi güvenilir bir müttefik olarak görmediğini düşünüyor.
Uzmanlar, Temsilciler Meclisi’ndeki üyelerin başkan Joe Biden’ı Ermeni Soykırımı'nı ‘açık bir şekilde ve doğrudan tanımak’ için baskı yaptığını ifade ediyor. Temsilciler Meclisi’nde oy hakkı bulunan 435 üyenin yaklaşık 4’te 1’i Ermeni Soykırımı’nın tanınmasını istiyor.
Ermeni Meselesi ile ilgili kaynaklar
Editör: Muhammed Gülhan
