Tarihte İlk Tıp Eğitimi Mardin’de mi Başladı?

Medeniyetin Mezopotamya’da doğduğu tüm Dünyanın kabul ettiği tarihi bir gerçektir. Mezopotamya çok bereketli topraklar olarak bilinir. Ama Mezopotamya’nın bereketi sadece tarımsal üretimle sınırlı değildir. İlim, kültür, medeniyet, yerleşik hayat, inanç ve insani değerlerin tamamının gelişim tarihinde bölgenin önemli bir lider rolü bulunmaktadır.

Harran Üniversitesi tarihin bilinen ilk üniversitesi olarak kabul edilir. Harran’daki eğitim kurumlarının tarihi kalıntıları her yıl yüzbinlerce ziyaretçi ağırlamaktadır. Oysa Harran’daki Mekteple aynı dönemlerde, Mezopotamya’nın başka bir bereketli bölgesi olan Mardin Nusaybin’de çok kapsamlı ve nitelikli eğitim veren ve bugüne değin, Harran ekolü kadar adı duyulmayan kurumsal bir eğitim teşkilatı daha bulunmaktaydı. Nusaybin’de, bu dönemde, felsefe, mantık, edebiyat, geometri, astronomi, tıp ve hukuk eğitimleri verilmekteydi. Güncel bilgilere göre; Mardin Nusaybin ekolü,Dünya’nın ilk eğitim üniversitelerinden birisi olarak değerlendirilmektedir. Dünya’da ilk tıp eğitiminin Mardin Nusaybin’de verilmiş olması muhtemeldir.

Mardin’de cami, medrese, çeşme ve hamamdan oluşan ve ‘Maristan’ diye anılan külliye Anadolu’da külliye şeklinde inşa edilen toplu yapıların ilk örneği sayılabilir.Külliyenin içinde kapsamlı bir hastane bulunmaktadır. Mardin Artuklu Sultanı Necmeddin İlgazi’nin kardeşi Emînüddin’in başlattığı inşaat sultan tarafından bitirilmiştir. Külliye 1123’te faaliyete açılmıştır.Külliye içerisinde, o dönemde Mardin halkına en büyük faydayı veren bölüm olarak Bimaristan yani Hastane binası sayılabilir. Maristan veya Bimarhane adı da verilen hastane, Tıp Fakültesi niteliği taşımasıyla döneminde bir ilk olarak değerlendirilmektedir.Bugüne kadar bilinen yaygın kanaatin aksine, yeni araştırmaların ışığında, Anadolu’da ilk tıp eğitiminin Mardin Maristan’ında verildiği kanaati güçlenmektedir. Mardin Maristan’ında, tedavide çeşitli bitkisel ilaçlar, şifalı su terapileri ve benzeri birçok yöntemin kullanıldığı araştırmacılarca ifade edilmektedir.

Kayseri’de bulunan ve muhteşem bir Selçuklu eseri olan Gevher Nesibe Şifahanesinde yer alan Tıp Müzesini gezmeden tıp tarihimizi anlamak zordur. Kurumsal anlamda tıp eğitimi verilen, psikiyatrik bozukluklar dâhil birçok hastalığın tedavi edildiği, çok ciddi büyük ameliyatların sorunsuz yapıldığı, yeni alet ve tekniklerin geliştirildiği, Dünyada ilk defa kişiye özel tedavinin tanımlandığı, beslenmenin tedavideki rolünün ortaya konduğu kapsamlı hastanemizin adıdır Gevher Nesibe. Bütün bunların yapıldığı yıllar ise 1200’lü yılların başlarıdır. Amerika kıtasının henüz keşfedilmediği, Avrupa’ya Orta Çağ zihniyetinin hâkim olduğu, Dünyada tıbbın çok az geliştiği bu yıllarda, modern diyebileceğimiz standartlarda, başarılı ve öncü tıbbi tedavilerin uygulandığı Gevher Nesibe Şifahanesi aynı zamanda bir tıp fakültesi işlevi görmüştür. Kayseri’deki bu hastane, Anadolu’daki ilk Tıp Fakültesi olarak da bilinmekteydi. Fakat güncel araştırmalar ve makaleler ışığında, Artuklu dönemi eseri olan, Mardin’deki Maristan’ın, Selçuklu eseri olan Gevher Nesibe Hastanesinden yaklaşık bir asır önce Tıp Fakültesi eğitimi verdiği söylenebilir. Gevher Nesibe benzeri bir tıp müzesinin Mardin’e kazandırılması tarihi gerçeklerin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

NisibisAkademia (Nusaybin Akademisi), Kasımiye ve Zinciriye Medreselerive benzeribüyük mekteplerin ilim ve irfan mirası Mardin Artuklu Üniversitesi’nde yeniden ortaya çıkmaktadır. Üniversitenin en yeni meyvelerinden birisi olan Tıp Fakültesi’nin; muhtemelen; ‘Dünyanın ilk Tıp Fakültesini barındıran Nusaybin Akademisinin’ ve ‘Anadolu’nun ilk Tıp Fakültesi olan Mardin Bimarhanesi-Maristan’ının’ devamı niteliğinde, çağın gereklerine uygun, modern, donanımlı ve nitelikli eğitimiyle ön plana çıkması için çalışılmaktadır. Tıp Fakültemizin açılması için emek veren, destek olan, bu işe gönül veren, inanan ve alın teri döken tüm değerli isimlere ayrı ayrı teşekkür ediyorum. Belki de, Tıp Fakültesi vesilesiyle tıp tarihi Mardin’de yeniden yazılacaktır.Yeni araştırmalarla bu bilgiler daha net aydınlatılacaktır diye umuyoruz. Böylelikle, ‘Tarihte ilk tıp eğitimi Mardin’de mi başladı?’ sorusu cevabını daha iyi bulacaktır. Fakültemizin sağlık hizmetleri açısından Mardin için neler ifade edeceğini ayrı bir yazıya bırakalım. Sağlıkla kalın.