Türkiye’den dünyaya açılan bilim mirası: ABC algoritması 20 yıldır kullanımda

Erciyes Üniversitesi'nde düzenlenen çalıştayla 20. yılı kutlanan Yapay Arı Kolonisi (ABC) Algoritması, bal arılarının davranışlarından ilham alarak geliştirilen ve savunma sanayiden akıllı su yönetimine kadar dünyada kullanılan en güçlü yapay zekâ tabanlı optimizasyon yöntemlerinden biri olarak öne çıkıyor.

Türkiye’de geliştirilen ve bugün dünyanın en güçlü yapay zekâ tabanlı optimizasyon araçlarından biri hâline gelen Yapay Arı Kolonisi (Artificial Bee Colony–ABC) Algoritması, 20. yılı dolayısıyla Erciyes Üniversitesinde (ERÜ) düzenlenen özel bir çalıştayla kutlandı.

Yükseköğretim Kurulu Üyesi ve ERÜ Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Derviş Karaboğa tarafından 2005 yılında geliştirilen algoritma, Web of Science veri tabanında Türkiye adresli yayınlar arasında en çok atıf alan bilimsel çalışma olma özelliğini taşıyor.

Arıların dansından savunma sistemlerine uzanan bilim yolculuğu

Bal arılarının yiyecek arama sırasında sergilediği davranış ve danslardan ilham alan ABC algoritması, çelik kubbe gibi kritik savunma teknolojilerinden ilaç tasarımına, akıllı su yönetiminden yapay zekâ eğitimine kadar geniş bir alanda kullanılıyor.

ABC artık bir algoritmadan fazlası, yeni bir hesaplama paradigması

Geçen 20 yılda ABC, sadece klasik mühendislik problemlerinde değil, kuantum optimizasyonundan blockchain güvenliğine, görüntü şifrelemeden siber savunmaya, karar destek sistemlerinden Zihinlerin İnterneti (IoM) gibi yeni nesil kolektif bilinç modellerine kadar genişledi. Uzmanlara göre ABC artık yalnızca teknik bir yöntem değil doğadaki kusursuz düzenin hesaplamaya tercüme edilmiş hâli.

“ABC Türkiye’nin millî algoritmasıdır”

Prof. Dr. Karaboğa, ABC için, “Bu algoritma Türkiye’nin milli algoritmasıdır.” ifadelerini kullandı.

20 yıllık yolculuğun ardından ABC’nin Türkiye bilim tarihinde özel bir yer edindiğini vurgulayan Prof. Dr. Karaboğa, “ABC Algoritması, 1937’de Hulusi Behçet’in tanımladığı Behçet hastalığından sonra, Türkiye’den çıkan ve dünyayı en çok etkileyen bilimsel buluşlardan biridir.” dedi.

Karaboğa, “Bilim ve teknolojide güçlü olmazsak zulme uğrarız. Dünya bunun örnekleriyle dolu. Gençlerimizden sorumlulukla ve özgüvenle çalışmaya devam etmelerini istiyorum.” sözleriyle gençlere de güçlü bir mesaj verdi.

Karaboğa, ABC Algoritmasının nasıl işlediğine ilişkin şu bilgiyi verdi:

“Arılar en kısa sürede en çok balı kovana taşımak için en verimli çiçeği bulmak zorundadır. Bu aslında saf bir maksimizasyon problemidir. Biz doğadaki bu zekâyı alıp bir hesaplama sistemine dönüştürdük. Bugün ABC dünyanın her yerinde kullanılan bir bilimsel ekosisteme dönüştü.”

Üniversite–kamu–sanayi iş birliğinin güçlü örnekleri sunuldu

ABC Algoritması üniversiteden kamu kurumlarına, sanayiye kadar pek çok alanda kullanılıyor.

Kayseri Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Ufuk Sekmen, “ABC algoritması, Kayseri’de içme suyu temin sistemlerinin optimizasyonunda kullanılarak önemli ölçüde enerji tasarrufu sağladı. Enerji tüketiminde ciddi bir düşüş elde ettik. Bu çalışma, üniversite–kamu iş birliğinin başarılı bir örneğidir.” şeklinde konuştu.

Algoritmayı Çelik Kubbe Projesi'nde kullandıklarını vurgulayan Milli Savunma Üniversitesinden Prof. Dr. Muhammet Deveci, “Hava savunma sistemlerinde ABC’nin kritik rol oynayacağına inanıyoruz. ABC, maksimum tehdit ortamlarında en etkin savunmayı en düşük maliyetle planlamamızı sağlıyor. Çözüm süresinde büyük verimlilik sunuyor.” dedi.

ABC Algoritmasının çok disiplinli bir yapı olduğuna dikkat çeken Konya Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Servet Kıran ise,“Yapay sinir ağlarının eğitiminden aktivasyon fonksiyonlarına kadar pek çok alanda bu algoritmayı kullanıyorum.” ifadelerini kullandı.

Genç bilim insanlarına ilham oluyor

Oyun geliştirme alanında ilerlemek istediğini ifade eden öğrenci Zeynep Sude Mutlu, ABC’nin “manevî bir bağ” da kurduğunu belirterek, “Bir hadisimizde, Müslüman bal arısına benzer, denir. Arı kolonisi hem bilimsel hem manevi olarak bana ilham veriyor.” görüşünü dile getirirken, CERN ve ABD’de çeşitli kurumlarla ortak projeler yürüten Yusuf Korkmaz Yiğit adlı öğrenci de “ABC doğadan esinlendiği için sezgisel olarak çok anlaşılır. Her türlü probleme çözüm üretebiliyor. Ben de Derviş hocamız gibi bilimin gelişimine katkıda bulunmak istiyorum.” ifadelerini kullandı.

İLKHA