Mardin'de kaybolan Mardin Arapçası
Çok kültürlü MARDIN''in, MARDIN'lilerin, değerli büyüklerimizin ve HOCA'larımızın, KİŞILIGIMIZE, KAREKTERİMİZE VE ÖZÜNDE İNSANLIĞIMIZA olumlu katkılardan dolayı, evet çoğumuz MARDİN'e, MARDIN'lilere, çok değerli büyüklerimize ve HOCA''larımıza borcumuz var...
Yaşamın örümcek AĞ'ını ören, İNSAN'ın KENDİSİ değildir, O, bu AĞ'da sadece bi TEL'dir...
Bu AĞA yaptığı her şeyi, aslında, İNSAN KENDİ KENDİSİ İÇİN yapıyor...
Daha önceden de MARDIN'i ve MARDIN'lileri tanıyan ve onları seven, bir dönemin Valisi Temel Koçaklar, Mehmet Kılıçlar'ın davetlisi olarak toplantılara katılan BÜKREŞ universitesi ARAPÇA bölümünden,
dostumuz pr.dr. George Grigore yıllarca süren çalışmaları sonucu "MARDİN ARAPÇASI" isimli ( belki Dünya'da ilk) Fransızca yani LATİNCE akademik bir kitap yayınlamıştı...
Bu kitaptan sonra hep bir gün MARDİN ARAPÇA'sının kaybolma tehlikesine gireceğini tahmin ediyor ve üzülüyordum...
Kültürleri ayakta tutan ANADİL'dir,
Gelenekleri ayakta tutan ANADİL'dir,
Görenekleri,
Adetleri,
Örfü vs. ayakta tutan CANLI KONUŞULAN DİLDİR...
Bir yerin,
bir yörenin original "YEREL"liği,
dilini unutması ile kaybolur...
Geçen yıl MARDİN sokaklarında dolaştım çocukların yüzde doksan'ı TÜRKÇE,
Yüzde beş'i SURİYE ARAPÇASI,
Geri kalan yüzde beş'i MARDİN ARAPÇASI VE KÜRTÇE'yi konuşuyordu...
İçim buruklaştı...
Bilmiyorum kimsenin umurundamı,
ama anne ile çocuğu,
Baba ile çocuğu arasındaki iletişim dili çok büyük çoğunlukla zaten "okulda da öğrenilmek zorunda olunan,
öğrenilecek olan" TÜRKÇE olmuş...
MARDIN'i diğer şehirlerden ayıran taş mimarisi ve konuşulan MARDIN'e has MARDİN ARAPÇA dilinin olmasıdır...
Eğer bu dil unutturulur ve kaybettirilirse Mardin'in meşhur "DİLLER'İN VE DİNLER'İN KADIM ŞEHRİ" sloganı boş kalacak ve MARDIN'in YOZGAT'tan,
KASTAMONUDAN'dan bir farkı kalmıyacaktır...
Belki,
çok geç olmuş ama henüz tam kaybolmamış
"MARDİN ARAPÇA'SINI;
(BU GÜNKÜ TÜRKİYE'DE YAŞAM ŞARTLARI,
LATİNCE OLMASINI MECBUR KILIYOR,
BUNDAN DOLAYI ÖNCELIKLE MARDİN ARAPÇA KONUŞMASINI YAZIYA DÖKEBİLECEK "ALFABE" YAPILMALI )
EĞİTİM ÖNCESİ,
LATİNCE ALFABE HARFLERI İLE ÖĞRETECEK,
DERSHANE'YE,
SINIF'LARA,
KURS'LARA,
KÜRSÜ'LERE,
ÇOK ÇOK ACİL İHTİYAÇ VARDIR" diye düşünüyorum...
************************************************
DEĞERLİ HOCAMIZ YAHYA OĞUZ ÇALIŞMASIDIR...
MARDİN ARAPÇASI - MAĤALMİCE - ALFABE...
MARDİN ARAPÇASI VE MAĤALMICE,
sözlü aktarım yoluyla kuşaktan kuşağa iletilmiş doğal dillerdir....
Bu yönleriyle dilbilimciler için mükemmel bir çalışma sahasıdır...
Malesef çeşitli sebeplerden dolayı bugün yok olmaya yüz tutmuş bu dillerin bilhassa yazılı olarak öğretilme imkânının olmayışı,
sadece ana- babadan sözlü olarak aktarılması; bazı sözcüklerin unutulmasına,
kendini yenileme imkânının oluşamamasına, baskın kültürün dili olan TÜRKÇE’den hali ile etkilenerek asıllarının bozulmasına sebep olmuştur...
Sonuç itibariyle özellikle yeni nesil bu dilleri hakkıyla öğrenememiş,
günlük hayatta saf haliyle kullanamamıştır...
ALTMIŞLI,
YETMİŞLİ yıllarda MARDİN'li ve MAĤALMİ'lerin çok büyük kısmı MARDİN ARAPÇASINI ve MAĤALMI'ce’yi günlük hayatta konuşurken, 2018’e geldiğimizde bozuk şekilde kullanımı dâhil çok çok az insan bu dilleri konuşuyor...
(Yaşlılar ortalama en az beşbin kelimeyle konuşurken gençler bin-ikibin kelimeyle konuşmaktadır.)
Yeni neslin dil tercihlerine bakarak bu oranın yirmi yıl sonra bitmeye yakın,
elli yıl sonra ise birkaç kuşak geçeceği için
bitmiş gibi oldukça olumsuz bir rakam olacağını öngörebiliriz...
İşte sırf bu sebeple yeni nesle bir kaynak olması amaçlanarak bu ALFABE VE SÖZLÜK hazırlanmıştır...
Tabii ki bu dil kurtarılacaksa günlük hayatta kullanılması;
yani konuşulur olması zorunludur...
Bilhassa anne ve babalara bu konuda büyük görev düşmektedir...
Anne ve babalar eğer çocuklarının yararını ve de MARDİN ARAPÇASINI ve MAĤALMİ kültür ve kimliklerinin korunmasını gerçekten istiyorlarsa mutlaka küçüklükten itibaren bu dilleri çocuklarına öğretmeleri elzemdir...
ARAPÇA'nın kıyıda kalmış bir şivesi olan MARDİN ARAPÇASI ve MAĤALMICE’nin tam kurallı bir dil olmayışı;
aynı coğrafyayı paylaştığı OSMANLICA,
TÜRKÇE,
SÜRYANİCE,
ERMENİCE,
KÜRTÇE dillerinden doğal olarak etkilenmesi ve bu dillerden kelimeler almasından dolayı ARAPÇA’da olmayan birçok ses içermektedirler...
Bazı seslerin ne ARAPÇA ne TÜRKÇE’de karşılığı yoktur...
ARAPÇA HARFLERİN KULLANILMASINDA DAHİ EKSİKLİKLER OLUŞTURACAĞI İÇİN VE DE ÖZELLİKLE KULLANIM RAHATLIĞI OLSUN DİYE ALFADAKİ HARFLERI LATİNCE KULLANDIK...
LATİN HARFLERİYLE yazımı da oldukça zor,
hatta imkânsız olmuştur...
Yazarken bu imkânsızlığı kısmen azaltmak amacıyla bazı işaretler ekledik...
Daha kapsamlı bir çalışma olursa MARDİN ARAPÇASI ve MAĤALMICE’nin dillerinin zenginliği daha da ortaya çıkacağı malumdur...
Önemli bir emek ve zaman harcadığımız bu çalışmamızda saydığımız şartlar göz önüne alınarak hatalı bir yazım varsa eksikliklerin hoş karşılanmasını temenni ederiz...
Ayrıca bu çalışma amatörce bir sözlük denemesidir...
İleride profesyonelce ele alınıp geliştirilmesi temennimizdir...
MARDİN ARAPÇASI ve MAĤALMI kültürüne biraz bile katkımız olursa bizim için yeterlidir...
Bu çalışmamızda emeği geçen ve yardımı dokunan herkese teşekkür ederiz...
HARFLER VE SÖZLÜK SIRALAMALARI;
A, B, C, Ç, D, E, Ê, F, Ḟ, G, ع, Ğ, H, Ĥ, X, I, İ, J, Q, K, L, M, N, O, P, R, S, Ŝ, Ş, T, U, V, Y, Z, Ž...
OLMAK ÜZERE TOPLAMDA 35 HARF VARDIR...
ALFABE VE SÖZLÜKTE GEÇEN BAZI HARFLERİN KARŞILIĞI OLAN SESLER VE MAHREÇLERİ ( DİL ÇIKIŞ YERLERİ)
Ê - ê;
Bu sesin Türkçede karşılığı olmadığı için bu karakteri uygun gördük...
Bu ses Türkçe ve Arapçadaki ‘e’ den biraz farklıdır. ‘e’ ile ‘ı’ arasında bir sestir...
Söylenirken ağız ‘e’ harfine nazaran ağız daha dar açılır,
dişler hafif birleştirilir...
Dil,
ön alt dişlere dokundurularak boğazdan e ile ı arasında ses oluşturulur...
I - ı;
İki çeşit ‘ı’ sesini karşılamak için kullanılmıştır...
Birincisi Türkçedeki normal ‘ı’ sesidir.
Diğeri biraz farklı olup söyleyişi daha yuvarlak ve hafif ‘e’ ye yakındır...
Türkçedeki ‘ı’ sesinden ayrımını çok gerekli bulmadık...
Okunurken buna dikkat edilmesi sözcüklerin okunuşunu daha doğru kılacaktır...
ع;
Ayn Arapçadaki Ayn harfi olarak kullanılmıştır...
Ağız açık şekilde boğazdan oluşturulan bir
sestir...
Türkçede bu ses olmadığı için Arapçadaki ‘ ع’ karakterini direkt ayn olarak kullandık...
Ḟ- ḟ;
Peltek F Arapça ve Türkçede karşılığı olmayan bu sesin mahreci;
Üst dişler alt dudağa bastırılarak uzunca üfleyip dudak arasında titreşim oluşturarak peltek bir f sesi çıkarılır...
Nadiren kullanılan bu ses için ‘ḟ ’ karakteri kullanılmıştır...
Ĥ - ĥ;
Ha ( ح ) Arapçanın altıncı sesidir...
Boğaz tamamen açıkken ses telleri sıkıştırılarak boğazı biraz sıkmak suretiyle gırtlaktan çıkarılır...
Kalın bir sestir...
Yorgunken nefes nefese kaldığımızda çıkan veya boğazda gıcık oluştuğu zaman gayrı ihtiyari çıkardığımız kalın ‘H’ sesidir...
Üstü şapkalı h harfi ( ĥ ) ile gösterilmiştir...
X- x;
Hı ( خ ) ‘K’ harfi ile ‘h’ harfinin karışımı bir sestir diyebiliriz...
(kh) Arapçanın yedinci sesidir...
X şeklinde yazılarak gösterilmiştir...
Boğazı hırıldatmak suretiyle çıkarılan kalın bir sestir...
Horlarken boğazda oluşan sestir...
Türkçe’de olmayan bu ses ‘ĥ’ ile karıştırılmamalıdır...
Zira ikisi tamamen farklı seslerdir...
Ŝ - ŝ;
Se ( ث ) Arapçanın dördüncü sesidir(peltek se)...
Dilin ucunu dişlerin arasına alarak sürekli üflenir...
Bu harfi ‘s’ sesinden ayırmak için üstü şapkalı olarak ‘Ŝ’ karakteri kullanılmıştır...
Q - q;
Kaf ( ق ) Arapçanın yirminci sesi olan ‘kaf’ harfidir...
Kalın ‘k’ harfidir...
Türkçedeki ince ‘K’ harfinden ayırmak için bu sese yakın Q- q harfi bu ses için kullanılmıştır...
Ž – ž;
Zel ( ذ ) Arapçanın dokuzuncu sesi olan peltek z’dir...
Dilin ucunu üst ve alt dişlerle hafif bastırarak genizden üflemek ve dilin ucunda titreşim oluşturmak suretiyle bu ses oluşturulur...
Üstü şapkalı olarak ‘Ž’ karakteri ile ifade edilmiştir...
Diğer harfler Türkçedeki seslerdir...
MARDİN ARAPÇASI- MAĤALMİCE - TÜRKÇE SÖZLÜK...
(FACEBOOK MAHDUD SAYIDA Kİ HARFLERİN PAYLAŞIMINA İZİN VERDİĞİ İÇİN SÖZLÜK'ÜN DEVAMI BİR SONRAKİ PAYLAŞIMDA YAPILACAKTIR)
A
Abraş : 1. Hastalıktan dolayı cildinde açık renkte lekeleri olan, alaca benekli. 2. Albino
Abyaž : Beyaz
Aḟiyyê : Çiy, sabahları dışarıda bitki ve yüzeylerin üzerinde oluşan nem
Afraž : Öncelikli, daha şart
Afžal : Daha faziletli, daha önemli
Ağlebiyyê : 1.Çoğunluk 2.Genelde
Aĥmar : Kırmızı
Akŝar : Daha fazla
Akŝariyyê : Çoğunluk, çoğunlukla
Alla icir mın akbar : Allah beterinden saklasın
Alla ihennik : Allah neşe versin
Alla ikun mu عin : Allah yardımcı(ları) olsun (zor durumdaki kişiler için)
Alla irabbıĥkın : Allah sizi bu işte kazançlı kılsın. Hayırlı olsun. (Alışveriş sonrasında veya nikahtan sonra tarafları kutlamak ve hayırlı olmasını dilemek için kullanılan ifadedir.)
Alla iveffıqık : Allah seni muvaffak etsin
Alla ixellik : Allah ömür versin ( Manasında söz )
Alla izeyyıd : Allah ziyade etsin (Ziyade olsun )
Alla i عefik : Allah esenlik versin
Alla i عin : Allah yardımcı olsun
Alla leyfellıĥık : Allah seni iflah etmesin
Alla me عık : Allah seninle olsun (Güle güle benzeri, uğurlarken söylenir. )
Alla vekil : Allah vekilim, şahidim olsun ki (yemin)
Alla yınsırık : Allah yardımcın olsun
Alla yıqbele : Allah ( bunu ) kabul etsin
Alla yıqlekırzıb ع (Alla iqış bızrık ) : Allah senin soyunu kurutsun (beddua)
Alla yırĥam : Allah rahmet eylesin
Alla yırĥam veldeyk : Allah ana babana rahmet etsin ( Allah razı olsun)
Alla yırža عeleyk : Allah senden razı olsun
Alla yıslaĥık : Allah seni ıslah etsin
Alla yıstırık : Allah seni korusun
Alla yıs عıd : Allah mesut etsin
Alla yı عmır beytık : Allah evini mamur etsin ( Allah razı olsun manasında)
Alla yı عtik ıl xeyr : Allah sana hayır versin
Alla yı عtik ıl عımır : Allah uzun ömürler versin
Alla عelım : Allah bilir
Allahımmet عefi : Allah’ım bizleri koru
Allahu e عlem : 1.Allah daha iyi bilir 2. Zannedersem
Allat عele : Allahu Teâlâ
Almas : Elmas
Amır : Amir, emreden
Amma : Anne
Amr : Emir
Amralla : Allahın emri, kader
Anqas : Daha az
Aplax : Hantal
Appa : 1. Baba 2.Dede
Apsar : 1. Acaba 2. Bir de baktım ki, bunun üzerine
Aqra ع : Kel
Arayt : 1.Gördün ( mü ) 2.Biliyorsun
Arbitaş : Ondört
Arb عa : 1. Dört 2. Bineğin dörtnala koşması 3. Çarşamba günü
Arb عêniyyê : Kışın en soğuk kırk günlük vakti (Aralık, Ocak aylarından kırk gün)
Arb عiyn : Kırk
Armalê : Dul kadın
Arnab : Tavşan
Arvaĥ : Daha rahat
Arž : 1. Yeryüzü, taban 2. Arazi, toprak
Arži : Yer seviyesinde, zeminde
Aržiyyê : 1. Taban kısım, zemin 2. Hububatların taneleri elenip toplanırken tabanda kalan iyi olmayan ufak taneleri 3. Düzlük kısımdaki tarla, arazi
Asfar : Sarı
Asfarani : Sarımsı
Asiyb : Acaba
Asiyl : Asil
Asl : Soy
Aslaĥ : Daha doğru, daha sağlam
Asliyyê : Asıl olan, gerçekte
Asmar : Esmer
Asqat : Sakat
Aşqar : Açık tenli, sarışın
Atraş : Sağır
Avfar (evfer) : Daha uygun
Ax : Keşke
Axžar : Yeşil
Ay : Ah (acı ünlemi)
Ayyar : Mayıs
Ažar : Mart
Ažrab : Daha kuvvetli
A عvar : Tek gözlü
B
Baba : Baba
Babbor : Gaz ocağı
Bacari : Mardin yerlisi
Bağon : Bavul
Baĥar : Deniz
Baĥs : Mucur
Bakâra : İplik makarası
Balla vekil : Allah vekilim olsun ki (yemin )
Ballot : Palamut
Balona : Balon
Banadora : Domates
Baqara : İnek
Baqboqa : Kabarcık, baloncuk
Baqora : Büyükbaş hayvan sürüsü, inek sürüsü
Barakê : Bereket
Baras : Ciltte yer yer beyaz lekeler oluşturan bir cilt hastalığı
Barbor : Çok küçük, yuvarlak tohumları bulunan dikenli küçük bitki
Barbunıs : Pelitli Köyü (Midyat)
Barmê : Dönüş
Barmil : Varil, kazan
Barra : 1. Dışarı 2.Tuvalet
Bartil : Rüşvet
Baruvmê : Dönemeç
Baruvt : Barut
Basalê : 1.Soğan 2. Uyluk kemiğinin uç toparlak kısmı
Basiyrê : Basiret
Bassa(bassosa) : Misket, bilye
Bassos : Parlak
Bast : Serilmiş
Baş : İyi
Başar : Beşer, insan
Bat (batta) : Delik
Batal : 1.Yiğit, kahraman 2. Yorgunluk
Batal ıl fılım : Başrol, film kahramanı
Batıl : Batıl
Batın : 1.Karın 2. Gizli
Batta : Ördek
Battêxa : Kavun
Baycar : Ekinlere, bağlara zarar veren bir ot
Baydar : Harman yeri
Bayır : Solmuş ( kumaş v.b. eşya için )
Bayıt : Bayat
Baytar : Baytar, veteriner
Bayyoži : Beyazlaşmaya yüz tutmuş
Bayža : 1. Beyaz renkli olan 2. Yumurta
Bê edep : Edepsiz
Beb : Kapı
Bêbaḟ : Zalim, merhametsiz
Bêbext : Müfteri
Bêbextiyyê : İftira atılma durumu
Bedel : Bedel, karşılık
Beden : Beden, gövde
Bedlê : Takım elbise
Befun : Alüminyum
Beg : Bey, ağa
Beğe : Haddi aşmak, azgınlaşmak
Beğıl : Katır
Beği : Azgın
Behdêlê : Sıkıntılı ve yorucu
Beĥĥoĥ : Kısık (ses)
Bêhış : 1.Şuursuz 2.Baygın
Bêkêf : 1.İyi değil, halsiz 2. Hasta
Bêkêr : İşin üstesinden çıkamayan, başarısız, beceriksiz
Bekûv : Ağlamak
Bel : 1. Hafıza, akıl 2. Merak
Belbulê : Dar ağızlı kapların ağız kısmı ( musluk gibi ağzı olan ibrik benzeri kaplar için)
Bele : ( -siz ) Olumsuzluk ön eki: Olumsuzluk, yokluk anlamı katar ( bele nevm : uykusuz )
Bele : Bela
Belê : Evet
Bele amr : Bilmeden, istemeden
Bele levn : Renksiz
Bele mınnê : Minnetsizce
Bele nevm : Uykusuz
Bele sebeb : Sebepsiz, boşuna
Bele şığıl : İşsiz
Bele zıvec : Bekâr, evli olmayan
Beled : Memleket, ülke
Belediyyê : Belediye
Belekê : Siyah beyaz renkli inek, hayvan
Beleqefê : Kötü anlamı hariç ( Müstehcen anlama gelebilecek sözlerin başında kullanılır.)
Belğem : Balgam
Belığ : Buluğa ermiş, ergen
Bellemeyê : Hayvanlara takılan boğazlık
Bello ع : Mercimekli köfte ( Köftelik bulgurun üstüne sıcak mercimek çorbası dökülerek
yoğrulması ile yapılan salçalı, soğanlı, maydanozlu yemek)
Bêlome : Bizden uzak olsun, Allah esirgesin manalarında kullanılan kelime
Bel عunê : Küçük dil
Bêmıcel : Çaresiz, zavallı
Bêmınnê : Minnet etmeyen
Benc : Uyuşma (hissetmeme durumu)
Bendê : Dal
Benefseci : Mor renk
Bênemus : Namussuz
Bênexvê : Akılsız
Beniedem : İnsanoğlu
Benqe : Banka
Bense : Pense
Benzên : Benzin
Beq : Sivrisinekler
Beqçe : Bahçe
Beqdunıs : Maydanoz
Beqe : 1. Demet 2. Bundan sonra 3. Kaldı
Beqıl : Yenilebilen küçük otlar, sebzeler
Beqısme : Peksimet
Beqi : Kalan
Beqiyyê : Geri kalan
Beqleve : Baklava
Beqqeyê : Sivrisinek
Beqsuseme : Kar helvası
Beq عe : Kesim, bölüm
Berberiyyê : Siyaset
Berd : Soğuk
Bergil : Erkek at
Bergilê : Dişi at
Berğuz : Pire
Bêrıd : Soğuk (sıfat)
Beri ı : Suçsuz, masum
Berq : 1. Şimşek 2.Kıvılcım
Berri : Hayvanın, önündeki bir şeye çarpmaması ve yana yanaşması için hayvana verilen komut
Berriyyê : Ova
Beryoz : Balyoz
Bes : 1.Yeter 2. Ancak, sadece
Besım : Güleryüzlü
Beşqe ( beşıq ) : Atmaca kuşu
Beşqed ( beyş ): Kaça
Beşşê ( bışşêyê) : Saçtaki aklık veya yüzdeki leke, sakarlık
Beşuş : Güleç yüzlü, sosyal ve kafa dengi insan
Betuşê : Bengisu Köyü ( Savur- Mardin)
Bêvar : Baştansavma iş yapan, düzensiz
Bevl : İdrar yapma
Bevlê : İdrar
Bevsê : Öpücük
Bexbiyş : Bahşiş
Bexel : Cimrilik
Bêxeyr : Hayırsız
Bexiyl : Cimri
Bext : Baht, talih
Beybunê : Tomurcuk
Beyceme : Pijama
Beydıncen aĥmar : Domates
Beydıncen ısvıd : Patlıcan
Beyıx : 1.Solgun 2. (mec.) Belirsiz
Beyn : İki şeyin arasında
Beyş : 1. Neye (kaça) 2. Neyle
Beyt : 1.Ev 2. Sülale
Beyt ıl may : Tuvalet
Beytıbyut : Evcilik oyunu
Bey ع : Satış
Bey عe : Satışta ön ödeme, kapara
Bez : Kartal veya doğan kuşu
Bezıl : İshal olma, altına yapma
Bezqe : Tükürük
Bezuvl : 1. (dışkısını) Altına kaçıran 2. Çok korkak, ödlek (mec.)
Be ع : O halde, madem
Bê عar : Arsız
Be عde : Sonra
Be عdên ( Be عdê ) : Bundan başka, bir de
Be عed : 1. Daha 2. Sonra
Be عed ğedê : Yarından sonraki gün (iki gün sonra)
Bê عeqıl : Akılsız
Be عiyc : 1. Çatlama 2. Kahrolma (mec.)
Be عmo : Çünkü
Be عŝ : Diriliş
Bı : İle (Vasıta anlamı katan ön ek) (Örn: Bı sıkkiyn : Bıçakla )
Bı amr ( Bamr ) : İsteyerek
Bı zetuhu : Bizatihi, bizzat
Bıdeyê : Başlangıç
Bıdyên : Başlamak
Bıḟ (bıḟḟe) : ( Çocuk dilinde ) tehlikeli, cızz
Bığrên : Kilitleme
Bığrêyê : Küçük taş
Bığyên : Azıtmak
Bığžên : Buğzetme, nefret etme
Bıhedê : Şaşkınlık verici, şaşılacak durum
Bıĥĥên : Sesin kısılması
Bık : 1. Bir meyvenin çekirdeğinin iç kısmı, kabuklu yemişlerin içi 2. Kemiğin içi vb. 3. Beyin
Bık ıl ras : Beyin
Bıkır : İlk çocuk
Bıkyên : Ağlamak
Bıl evvel : İlk önce
Bıl ıfraĥ : Mutluluklara ( kahve, çay içtikten sonra söylenen ifade )
Bıl meliĥ : İyilikle, güzellikle
Bıl meqlub : Tersine
Bıl mısĥaf : Kur’ana (yemin ederim)
Bıl pır : Saçı açık şekilde
Bıl qazdin ( bılqast ) : Kasıtlı, isteyerek
Bıl qeçım : Şakacıktan
Bıl qur عân : Kur’anıma
Bılbıl : 1. Bülbül 2.Takla
Bıleş : Bedava
Bılleh : Billahi
Bıluğ : Buluğ, ergenlik
Bılxas : Bilhassa, özellikle
Bılxeyr : Hayırlısıyla
Bıl عeks : Bilakis, tam tersine
Bıl عên : Yutmak
Bım : Somurtkan, konuşmayanlar için kullanılan ifade
Bındeq : Fındık
Bındeqeyê : 1. Fındık tanesi 2. Mermi, kurşun
Bıng : Vaktinde, esnasında
Bınnefs : Bizzat kendi, kendisi
Bınni : Kahverengi
Bınt : Kız
Bıqqel : Bakkal
Bıqs : Yumruk
Bıqyên : Kalmak
Bıraa : Beraat
Bırbışê : Hayvanlara dadanan kenegillerden asalak bir böcek
Bırbıx : Su deliği
Bırdên : 1.Üşümek 2. Soğumak
Bıren : Koç
Bıren ıl ĥeriyrê : Eskiden çocuklar için asma çubuklarından koça benzetilerek yapılan, pestil bulamacına batırılan oyuncak
Bırğıl : Bulgur ya da bulgur pilavı
Bırğızeylê : Süsen (Bir kardelen çeşidi)
Bırği : Vida
Bırkê : Su birikintisi, havuz
Bırmên : 1. Dönmek 2. Çevirmek
Bırqên :1. Parlamak 2. Kıvılcım çıkması 3.Şimşek çakması
Bırrad : Buzdolabı
Bırrani : Dıştaki
Bırreşê : Rende
Bırreyê : Kalemtıraş
Bırtêl : Atlet
Bırzenê : Çimen
Bısbas : Sim
Bıskılêt : Bisiklet
Bısmar : Çivi
Bısmılleh : Bismillah
Bıssayê : Köz, kor parçası
Bıssên : Parlama
Bıssıqt : Gerçekten
Bısten : Bostan, sebze bahçesi
Bıstên : Sermek
Bıtanê : Astar
Bıtata : Patates
Bıtın : Melengiç, fıstığa benzer ama meyvesi çok küçük olan bir ağaç ve meyvesi
Bıtlan (bıttal) : Yorgun
Bıtlên : Yorulmak
Bıttal : İşsiz, boşta duran
Bıttaniyyê : Battaniye
Bıttariyyê : Pil, batarya
Bıttên : Delmek
Bıttılaq : Boşanmaya (yemin ederim)
Bıvêhir : Temmuz’un sonlarındaki ile Ağustos’un başındaki çok sıcak birkaç gün
Bıvêsir : Basur
Bıxş : Delik
Bıxşên : Delmek
Bıxve : Ta kenedisi, tam o, bizzat
Bıyaž : Beyazlık
Bıyye ع : Satıcı
Bızır : 1.Tohum 2. Çekirdek
Bızrên : Tohum serpmek
Bızriyyê : Kavun, salatalık, kabak benzeri meyvelerde yenmeyip tohumu için iyice olgunlaşması beklenen, saklanan meyve
Bızzên : Dağıtmak
Bızzılt : Çıplak bir şekilde
Bı ع : Bö (korkutma sözü)
Bı عd : Uzaklık
Bı عrên : Böğürme
Bı عŝên : Gönderme
Bıعع o : Öcü
Bibi عeyn : Gözbebeği
Bitaqa : Kart, kimlik kartı
Biyr : Büyük kuyu, artezyen kuyusu
Biyžên : Yumurtlama
Biy عên : Satmak
Bobo kış : İbibik, hüdhüd kuşu
Budara : Pudra
Bumê : Baykuş
Buşar : Patlamış mısır
Buvlên : İşeme
Buvz : Buz
Buvze : Dondurma
Buxar : Buhar
C
Cancar : Patoz görevi gören, ucunda keskin demirlerden tekerleği olan hayvanların çektiği araç
Capsin : Alçı
Car : Komşu
Carab : Uyuz hastalığı
Caras : Zil
Carĥa : Yara
Caror : 1. Çekmece 2. Şarjör
Carra : Testi
Caru : Köpek yavrusu
Caruşê : El değirmeni
Carut : Faraş
Car عa : Cüret, cesaret
Casur : Cesur
Cat : Leğen
Cavharayê : Değerli süs taşı, mücevher
Cavrabê : (tek) çorap
Ce : Geldi
Cebel : Dağ
Cebeli : Dağlı, yabani
Ceblê : 1.Yarı sıvı kütle 2. (mec.) dışkı
Cebleqe : Alın
Cêcê : Tavuk
Ceciyq : Cacık
Ceddê : Cadde
Ceddulê : Cimcime
Ceflê : 1.Aniden korkma, ürkme 2. Yüzde oluşan uçuk
Cehd : Gayret
Ceĥem : Yaramazlık, yerinde durmama
Cêhıl : 1.Genç 2. Cahil
Cehınnem : Cehennem
Ceĥş : Sıpa
Ceĥş ıl kevi : Ütü masası
Ceĥşê : Yavrusuz dişi eşek
Cêlıd : Buz gibi, çok soğuk
Celi : (bulaşıkları vb.) yıkama, parlatma
Celiyd : Buz
Celled : Cellât
Cem : Cam
Cemelê : Deve
Cêmıd : Donuk
Cêmı ع : Cami
Cemi ع : Herkes, bütün
Cemsê : Askeri jip, askeri araç
Cemus : Camız, manda
Cen : Can, ruh
Cenb : Yanında
Cenbê : Küfe, asma çubuklarından yapılmış, üzüm taşımakta kullanılan derince sepet
Ceniyn : Cenin
Cennê : Cennet
Cenuvb : Güney
Cephê : Cephe
Cerbo ع : Büyük kertenkele
Ceredon : Büyük sıçan, lağım faresi
Ceriy : Akan, akıcı
Ceriydê : Gazete
Ceriymê : Suç
Cerri : Yap, yerine getir
Ceryê : Cariye
Ceryen : Elektrik
Cesus : Ajan
Ceŝvê : 1.Tarla veya arazi sınırı 2.Sınır taşı
Cev : Gökyüzü
Ceveb : Cevap, karşılık
Cevf : 1. İşkembe 2.Göbek, karın
Cevzê : Tokluca köyü (Savur - Mardin)
Cevzê : Ceviz
Cevzê : Tokluca Köyü (Savur- Mardin)
Cevzıt ıl seq : Ayak bileği
Cev( عoC) ع : Açlık
Ceyb : Cep
Ceyb ıl xeten : Gelincik çiçeği
Ceyb ıl عarus : Gelincik çiçeğinin pembesi
Ceyız : Caiz
Cêyi : Gelen
Cežbê : Cezbe
Ceze : Ceza
Cezu : Cüz (Kuran-ı Kerim )
Ce عdê : Cadde
Cıb : Kuyu
Cıbbê : Aba, cübbe
Cıbbelê : Harç yığını
Cıbnê : Peynir
Cıbra : 1. Mecburiyet 2. Zorlama
Cıbrên : Mecbur etmek
Cıd : Dede
Cıddo : (ey) dede
Cıderi : Cüzzam
Cıdi : (erkek) oğlak
Cıfetê : Topluluk, toplum
Cıfın : Kirpik
Cığara : Sigara
Cıhd : Gayret
Cıĥê : Nasrettin Hoca olduğu zannedilen fıkralarıyla ünlü fıkra kahramanı
Cıhelê : Cehalet
Cıheti : Çevik, gayretli, işten kaçmayan
Cıjjê : (çocuk dilinde) et
Cıld : 1. Deri, post 2.Ten
Cıldê : 1. Deri parçası 2.Etteki pişmeyen, damarlı tabaka 3. Lastik conta
Cılledê : Buzluk
Cılleyê : Yer örtüsü, halı
Cıltên : Kabuğu veya derisi çıkma
Cılyên : Durulama, parlatma
Cımcımê : Kafatası
Cımdên : 1. Donmak 2. Donuklaşmak
Cıme عe : Cemaat, topluluk
Cımlê : Beraber, hep beraber
Cımrayê : 1. Kor, ateş parçası 2. Cemre
Cım عe : Cuma
Cım عıt Meryem : Hıristiyanların paskalya bayramı
Cım عiyyê : 1.Toplanma maksatlı yer 2. Dernek
Cın : Cin
Cıncıl : 1. (çan şeklindeki küçük ) Zil 2. Lambanın sarkıtılmış duyu
Cınebê : Cenabet
Cınezê : Cenaze
Cınĥ : Kanat
Cınnên : Delirmek
Cınni : Erkek cin
Cınniyyê : Dişi cin
Cıns : 1. Cins, tür 2. Etnik köken
Cırab : Deri çuval
Cıradê : Çekirge
Cırbê : Uyuz olan
Cırbêni : Güneş görmeyen
Cırĥên : Yaralamak
Cırım : Cürüm
Cırn : Dibek taşı
Cırrafê : Kepçe, dozer (iş makinesi)
Cırraĥ : Cerrah
Cırrên : Çekmek
Cırş : İri bulgur
Cıryên : 1. Olmak, meydana gelmek 2. Akmak (sıvılar için)
Cısara : Cesaret
Cısım : 1. Cisim 2.Vücut, beden
Cısır : Köprü
Cıssê : Cüsse
Cıssên : Elle yoklamak, ellemek
Cıvemêr : Cömert
Cıvêrıb : Çoraplar
Cıxve : Zaten
Cızara : Havuç
Cı عdê : Sancı gibi durumlarda ağrı kesici etki yapan, beyaz çiçekler açan faydalı bir ot
Cihed : Cihat
Cihez : Cihaz
Cile : Cila
Ciybên : Getirmek
Ciyd : (elbise, ayakkabı vb. için) Düz taraf, ters olmayacak şekilde
Ciyfê : Cife, leş
Ciyhê : Cihet, yön
Ciyl : Kuşak, nesil
Ciyran : Komşu
Cora : (küçük) çukur
Co ع : Açlık
Cumê : 1. Göl 2. Halı, kilim tezgâhı
Cumhuriyyê : Cumhuriyet
Cuvd : Cömertlik
Cuvve : İç, içeri
Cuvvêni : İçteki
Cuv عen : Acıkmış, aç
Ç
Çakêta : Ceket
Çalis : Düzgün kılıklı
Çantayê : Çanta
Çapar : 1. Avcıların ava pusu kurmak için saklandıkları taştan örme sütre 2. Düşmanı gözetleme yeri
Çaqqılmaz : İçine ekmek katılmış ayran
Çegun : Baston
Çeĥufê : Kar küreme aracı
Çek : Dik
Çekkê : Daldırmak, batırmak
Çekûç : Çekiç
Çêlê : İnekler için kullanılan bir ifade
Çeltukê : (çikolata v.b.) ambalaj
Çemçê : Kepçe
Çemê : Çam
Çempuŝê : Çiçeğin tomurcuğu
Çep : Sol
Çepen ( Çapan ) : Kaput bezi
Çepliyyê : 1.Mavzer 2. (mec.)Tehlikeli nazar
Çeppi : Solak
Çeqmuzê : Kanatlı hayvanların kuyruk kısmı eti
Çeqzê : Zıplayış
Çer : Yırtık
Çerçef : Çarşaf
Çerçufê : 1.Çarşaf parçası 2. Eskiden iç kapı
Çere : Çare
Çeroq : Çarık
Çerx : Bilemek
Çey : Çay
Çeyden : Çaydanlık
Çez : Çeyiz
Çezme : Çizme
Çıççê : Meme
Çıḟḟên : Çarçabuk, koşarak hareket etme
Çıĥfên : 1. Sürükleyerek çekme 2.Karı vb. küreme
Çıkâlata (çaqqol) : Çikolata
Çıkkên : 1.Saplamak 2. Daldırmak
Çıl : Aç gözlü
Çıleqe : Patavatsızlık, aşırı serbest konuşma
Çılığlığê : Küçük bir kuş çeşidi
Çılıngê : Acurun iyice olgunlaşıp kavun haline gelmiş olanı
Çılıq (meçloq) : Patavatsız, aşırı serbest konuşan
Çıllegê (fetuvlê) : Otları eğirip fitil haline getirmeye yarayan çatal şekilli odun alet
Çılleq : Yalaka
Çımınto : Çimento
Çıng : Favori( saç ile sakalın ayrıldığı bölüm)
Çınnıfs : Açgözlü
Çınqel : Ağzı çengel biçimindeki sürgü görevi gören kilit
Çıqçeqe : Mandal
Çıqmeq : Çakmak
Çıqqên : (Sesin sert şekilde) yankılanmak
Çırmê : Hayvanlarda genital bölgelerden dışarı sarkan bağırsak kısmı
Çırpen (çelepen) : Kırlarda yetişen, yenilebilen bezelye benzeri yabani ot (Çeşitleri: Çırpen ıl baqara, çırpen ıl عafsor, çırpen ıl fara )
Çırpeqe : Kırbaç, kamçı benzeri eşya
Çırrên : Yırtmak
Çırxen : 1.Bilemek 2. Yarışmada rakibini aşırı farkla geçmek
Çır عeyê : Büyükbaş hayvan dışkısı
Çıxxên : Kesilme
Ço : Deh
Çoço : (çocuk dilinde) Eşek, binek...
************************************************
MARDİN MİDYAT'TA ÖĞRETMENLİK YAPAN,
DEĞERLİ HEMŞEHRİMİZ YAHYA OĞUZ KARDEŞİMİZİN HAZIRLADIĞI ALFABE VE SÖZLÜK,
BELKİDE,
MARDİN DE KONUŞULAN ARAPÇA'NIN VE MAĤALMİCE'NİN LATİNCE DE YAZILMIŞ MERDİVENİN İLK BASAMAĞIDIR?
Yıldız çizgiler içine alınan yazı,
ALFABE VE SÖZLÜK değerli YAHYA OĞUZ a aittir...
Emeği için kendisinden ve sevdiklerinden ALLAH RAZI OLSUN...
Kendisinin izni ile kullanılmıştır...
MEHMET CANSİ
Editör: Nezir Güneş
Yasin Adak
08.01.2023 / 06:29Çok faydalı bir çalışma, emeği geçen herkese çok teşekkürler!
ahmet ak
10.08.2022 / 14:28elinize sağlık