Karz-ı Hasen ne demek, nedir? Karzı Hasen ile ilgili ayetler nelerdir? Karz-ı Hasen Kuran'da geçiyor mu?

Arapça kökenli bir sözcük olan karz ödünç ve borç demektir. Hasen ise hüsn kelimesinden türetilmiştir ve güzel anlamına gelir. İslam'ın temel kavramlarından biri olan Karz-ı Hasen'in sözlük anlamı da güzel borçtur. Bu yazımızda karz-ı Hasen kavramını ayetler ile birlikte detaylı olarak derledik.

Dinimizde yardımlaşma övülen erdemlerden biri olmuştur. Zekat ve sadaka gibi kavramlar, yardımlaşmanın temelini oluşturur.

Bunun dışında her Müslümanın yükümlü olduğu karz-ı hasen ve infak da hem ayetlerde hem de hadislerde yüceltilmiştir.

Karz-ı Hasen Nedir?

Karz-ı Hasen ihtiyaç sahibine faizsiz olarak verilen borç anlamına gelir. Faizle verilen borç ise helal değil haramdır. Faiz, hem emeksiz kazanç olduğu için hem de borç alanı mağdur ettiği için yasaklanmıştır.

Karz-ı Hasenin belli başlı kuralları vardır ve her Müslüman bu kurallara riayet etmek zorundadır. Öncelikli olarak her iki taraf da verdikleri sözü tutmak zorundadır. Borç alan kişi aralarında sözleştikleri tarihe kadar borcunu ödemekle yükümlüdür. Eğer eline daha öncesinde para geçerse, o tarihten önce de borcunu ödeyebilir.

Alacaklı konumundaki kişi istediği zaman verdiği parayı isteyebilir. Fakat sürekli olarak ödeme yapması için borçluyu sıkıştırmak dinen caiz değildir.

Dinin uygun görmediği ve haram kıldığı şeyler için karz-ı hasen verilmez. Örneğin bir kişi kumar oynamak ya da içki almak için borç istiyorsa, diğer taraf onu reddetmekle yükümlüdür.

İslâmiyet her türlü iyiliği teşvik edip kötülükleri yasaklamış hatta ihtiyaç sahiplerine yardım amacıyla zorunlu bağış sistemi koymuştur. Mesela zengin Müslümanların her yıl mallarının belli bir kısmını ihtiyaç sahiplerine aktarmaları ya da işledikleri suçlara karşılık yine muhtaçlara yardımda bulunmaları (zekât, fıtır sadakası, fidyeler, keffâretler) emredilmiştir. Bunun yanında zorunlu olmayan yardımlaşma enstrümanları da vardır. Bunlardan biri de karz-ı hasendir.

Maddî sıkıntıya düşmüş bir kişiye finansal yardım yapmak üzere ihtiyaç duyduğu meblağı verip hiçbir menfaat temin etmeden verilen borcu aynıyla geri almak karz-ı hasen olarak adlandırılır. Buna göre 1000 TL borç verip 1000 TL tahsil etmek karz-ı hasen sayılır. Tercih ettiğimiz görüşe göre enflasyon farkını talep etmek fâiz sayılmaz.

Karz-ı hasen ilişkileri hakkında şunları söyleyebiliriz:

• Alacaklı verdiği miktarı geri alma hakkına sahiptir.
• Borçlu aldığı miktarı geri ödemekle yükümlüdür. Aldığı borcu kullanamadan kaybetse dahi tazminle mükelleftir.
• Karz akitlerinde vâde belirlenebilir ancak bu vâde bağlayıcı değildir. Yani alacaklı, alacağını her zaman isteyebilir. Borçlu da borcunu vadeden önce ödeyebilir.
• Alacaklı borçlunun sıkıntısını giderdiği için Allah tarafından mükâfatlandırılacaktır. Bu yüzden borçluyu sıkıştırıp bu mükâfatını azaltmamalıdır. Borçlu da borcunu bir an evvel geri ödemeye çalışmalıdır.
• Karz ancak mislî mallarda gerçekleşir. Bu malların kendileri tüketilir ve piyasadan benzeri (misli) bulunup geri verilir. Aslı tüketilmeden yararlanılan mallar âriyet olarak verilebilir ve bunların kullanımı karşılığında kira alınabilir. Yani buğday karz/borç olur âriyet olmaz; araba âriyet olur karz/borç olmaz.
• Borç alınan miktar borçlunun mülkiyetine geçer ve borçlu bunu alacaklının iznine bağlı olmaksızın istediği gibi kullanır.
• Dinen meşrû olmayan işler için borç verilemez.

Başta şart olmaksızın ya da örf haline gelmeksizin borçlunun borcu öderken alacaklıya hediye vermesi meşrûdur. Buna hüsn-ü edâ denilir.

Hz. Peygamber’in (aleyhisselâm) “Sizin en hayırlınız borcunu daha güzel ödeyeninizdir” buyurduğu nakledilmiştir. Bu hadis borçlunun ödeme yaparken borcundan daha iyisini ödemesinin güzel bir davranış olduğuna da delâlet etmektedir.

Şekil-1: İslam’da Karz ve Ariyet Tasnifi.

Karz-ı Hasen ile İlgili Ayetler Nelerdir?

• ''Kim Allah'a güzel bir borç verecek olursa Allah onun verdiği borcu kat kat arttırır. Borç veren kimseye ahiret gününde onur verici ödüller de vardır.'' (Hadid Suresi - 11. Ayet)
• ''Namazı vaktinde kılın, Allah'a karz-ı hasen verin. Önden gönderdikleriniz için Allah katında daha büyük hayırlar / mükafatlar bulacaksınız.'' (Müzemmil Suresi - 20. Ayet)

Kelime manası olarak “güzel borç” anlamına gelen ve Kur’ani bir terim olan “karz-ı hasen”, kişinin herhangi bir çıkar gözetmeden, karşılığını sadece Allah’tan bekleyerek verdiği borçtur.

"Kim Allah’a güzel bir borç verirse Allah da bunu kat kat fazlasıyla öder. Daraltan da genişleten de Allah’tır ve O’na döndürüleceksiniz.” (Bakara: 245)

İnfak, sadaka, karz-ı hasen Kur’ân-ı Kerîm’in müminleri teşvik ettiği üç yardım ve dayanışma şeklidir. İnfak öncelikle akrabaya ve bazan ihtiyaç gözetilmeden yapılır, sadaka yahut tasadduk daha ziyade muhtaç durumdaki akraba olmayanlara yönelik malî bir ibadettir. Bu ikisi bağıştır geri dönmez, ecrini Allah verir. Karz-ı hasen ise Allah rızâsından başka bir menfaat beklenmeden verilen borçtur. Bu borç karşılığında borçludan menfaat beklenmez, yalnızca ödeme imkânına kavuştuğunda borcun aslını ödemesi istenir. Kutsî hadislerden öğrendiğimize göre Allah Teâlâ, nerede ve hangi davranışta rızâsı bulunuyorsa orada kendi bulunuyormuş gibi bir ifade kullanarak kullarını hayırlı işlere, güzel davranışlara, yardımlaşma ve dayanışmaya teşvik etmektedir. Bu cümleden olarak “hasta ziyaretini kendini ziyaret, aç bir kimseyi doyurmayı kendini doyurmak” olarak ifade buyurmuştur (Müslim, “Birr”, 43). Burada da güzel borç vereni kendisine borç veren gibi kabul ederek yardım sever mümine şereflerin en büyüğünü bahşetmiş, onu dinî heyecanın doruğuna yükseltmiştir.”

Kaynak : Kur'an Yolu Tefsiri Cilt: 1 Sayfa: 385-386