Manevi bir imar sefer olarak Umre

Hz. Peygamber, Medine’de ilginç bir rüya görmüş ve bunu, çok sevdiği Kabe’yi ziyarete yormuştu. Rüyasını ashabıyla paylaşarak bir umre ziyareti ile bunu gerçekleştirmek istedi. Hicretten altı yıl sonra yapılacak bu umre ziyareti, doğup büyüdükleri Mekke’den gelen muhacirler başta olmak üzere herkesi heyecanlandırdı. 

Umre için gerekli hazırlıklar yapıldı ve yola çıkıldı. Ancak yegâne gayeleri Kabe’yi ziyaret etmek olan bu Müslümanlar, ihramlarıyla günlerce süren yorucu yolculuktan sonra Mekke’nin 22 km. batısındaki Hudeybiye’de Mekkeli müşrikler tarafından durduruldular, niyetlerinin sadece umre ziyareti olduğunu defalarca dile getirmelerine rağmen, Mekkeliler Müslümanların umre yapmalarına izin vermediler. Bunun üzerine Allah Resülü ile sahâbe arasında Rıdvan Biati, Mekkelilerle de Hudeybiye Antlaşması gerçekleşti. Neticede Müslümanlar kendi açılarından şartları oldukça ağır sayılabilecek bir andlaşma imzalamak durumunda kaldılar. Yapılan bu antlaşmaya göre, Müslümanlar bu ziyaretlerinden vaz geçip Medine’ye geri dönecekler, Kâbe’yi ertesi yıl ziyaret edebileceklerdi. Hasretleri iyice depreşen Müslümanlar, Mekke’nin yanı başına kadar varıp da Kâbe’yi ziyaret edemeden dönmenin hüznü ile çaresiz ihramlarından çıktılar ve Medine’ye geri döndüler. Onların en büyük teselli kaynağı ise, Rıdvan Biati’nden söz eden ve bir gün ihramlarıyla mutlaka Kâbe’yi ziyaret edeceklerini müjdeleyen Fetih sûresinin inmesi oldu.

Hudeybiye Antlaşmasının üzerinden bir yıl geçmiş, umre zamam gelmişti. Allah Resülü’nün emri ile tekrar umre hazırlıklarına başlandı. Önceki yıl gerçekleştiremedikleri umre, kaza edilecek ve bu umreye kaza umresi” denilecekti. Önceki sene giden1400-1500 kişiye ilâveten bu sene yeni Satılanların da olduğu 2000 kişilik grup yola çıktı. Yapılan antlaşma gereği Müslümanlar Mekke’ye silahsız girecekler ve üç gün içerisinde ziyaretlerini tamamlayıp döneceklerdi.

Allah Resülü ve sahâbe, yıllarca uzak kaldıkları Mekke ye gür sesleriyle telbiyeler getirerek girdiler. Hasret kaldıkları Kâbeyi tavaf etmeye taşladılar, Mekkelilerin meraklı bakışları arasında. Mekkeli Müslümanlar Medine’ye hicret edince, oranın havası kendilerini olumsuz etkilemiş ve biraz zayıf düşmüşlerdi. Mekkeliler tarafından bu durum dile getirilince Hz. Peygamber ashabına onlara karşı güçlü görünmelerini, onların oturdukları tarafa dolandıklarında daha çalımlı ve güçlü yürümelerini emretmiş, ashab-ı kiram da bunu yapmıştı. İşte erkeklerin tavafın ilk üç şavtında daha heybetli yürümeleri (remel) ve tavafta ihramlıyken sağ omuzlarını açık bulundurmaları (ıztıba), aslında hasımlara karşı güç ve gövde gösterisi amaçlı olarak bu umrede ortaya çıkmıştı, ibn Abbâs’a göre, başlangıçta tavaf esnasında Kureyşlilere gövde gösterisi için yapılan remel, Hz. Peygamber’in Veda haccında tavafın ilk üç şavtında yapmasıyla sünnet olmuştu.

İki taraf da antlaşmaya uymuş ve böylece Hz. Peygamber ve Müslümanlar umrelerini kaza etmişlerdi. Mekkelilerle herhangi bir tartışmaya girmeksizin umre ziyareti tamamlanmıştı.

Allah Resülü’nün diğer bir umresi ise, hicretin sekizinci senesinde Mekke’nin fethinin ardından gerçekleşmişti. Huneyn Gazvesi’nde elde edilen ganimetleri Ci’râne’de bekletirken Kutlu Elçi umre yapmak istedi. Bu amaçla Mekke ile Taif arasıda, Mekke’ye 29 km. uzaklıktaki Ci’râne denilen yerde niyet edip ihrama girdi ve geceleyin yola çıktı. Mekke’ye geceleyin girdi, umresini yaptı ve aynı gece Mekke’den çıkarak Ci’râne’de sabahladı. Sanki bütün geceyi orada geçirmiş gibi ertesi gün güneş batıya kayınca, Batn-ı Şerif bölgesinden çıktı. Oradan çıkıp Müzdelife yolunu takip ederek gittiği için yaptığı bu umre insanların çoğuna gizli kaldı. işte bu umrelere işaret eden Enes b. Mâlik, “Resülullah (sav) dört defa umre yaptı. Bunlardan hac için geldiğinde yaptığı umresi hariç, diğerleri hep Zilkade ayındadır: Hudeybiye’den dönüşteki umresi, ertesi yılki umresi Huneyn ganimetlerini dağıttığı yer olan Ci’râne’den yaptığı umresi ve hac ile beraber yaptığı umre.” demektedir.

imam Buhâri, Sahîh’inde umre ile ilgili bölüme, ibn Ömer’in “herkesin bir hac ve bir umre yapması gerektiği" şeklindeki görüşünü naklederek başlar ve ibn Abbâs’ın bunu Kur’an’da, “Allah için haccı ve umreyi tam yapın.” şeklinde hac ile umrenin birlikte anılmasıyla izah ettiğini belirtir.

Gerçekten de Yüce Allah, önemine binaen umreyi hac ile birlikte anmaktadır: Safa ile Merve, Allah’ın (dininin) nişanelerindendir, Her kim beyti hacceder veya umre yaparsa, ve o ikisi arasında say etmesinde bir günah yoktur...” Cabir b. Abdullah’tan rivayet edildiğine göre, bir gün Peygamber Efendimize umre yapmanın farz olup olmadığı sorulunca, “Hayır, fakat umre yapmanız, (yapmamanızdan) daha faziletlidir." cevabını verir. Bu hadisi kitabında nakleden büyük hadis alimi İmam Tirmizi şu değerlendirmeyi yapar: “Bazı ilim adamları ‘Umre farz değildir.’der. Hac ve umrenin ikisine de ‘hac’ denirdi. Kurban Bayramı’nda yapılana ‘Haccü’l-ekber’ (Büyük Hac), umreye ise ‘Haccü’l-asğar’ (Küçük Hac) denirdi, imam Şafiî’ye göre, umre yapmak, hiçbir ilim adamı tarafından terk edilmesine ruhsat verilmeyen bir sünnettir.”

Bilhassa Ramazan ayı içinde yapılan umrenin ayrı bir fazileti vardır. Nitekim hicretin dokuzuncu senesinde, Peygamber Efendimiz ashabıyla birlikte hacca gitmeye karar vermiş ve yol için hazırlık yapmaya başlamıştı. Onun hacca gideceğini işiten birçok sahâbî, birlikte hac yapabilmek için âdeta can atıyordu. işte ensardan Ma’kıl’ın ebeveyni de o bahtiyarlar arasında olmayı arzuluyordu. Ebü Ma’kıl ile eşi ümmü Ma’kıl, bu iştiyak içinde Resül-i Ekrem’e gittiler, ilk sözü ümmü Ma’kıl aldı ve “Ey Allah'ın Resûlü! Benim üzerimde yapmam gereken bir hac görevi var. Ebü Ma’kıl’in ise (sadece) genç bir devesi var.” dedi. Eşini onaylayan Ebü Ma’kıl, “Evet, doğru söyledi, ancak ben o deveyi Allah yoluna vakfettim. (Dolayısıyla onunla hacca gitmesi mümkün olur mu bilmem?)” dedi. Resûlullah (sav), “Sen o deveyi ona ver de, onunla hacca gitsin. Çünkü (onunla hacca gitmek de) Allah yolunda (bir hayırdır.” buyurdu. Bunun üzerine Ebü Ma’kıl deveyi eşine verdi.

Ancak o sene ikisi de hastalandılar ve sonunda Ebü Ma’kıl vefat etti. Bundan dolayı o sene ümmü Ma’kıl da hacca gidemedi. Resül-i Ekrem hacdan döndükten sonra ümmü Ma’kıl kendisini ziyarete gelince Allah Resülü, “Ümmü Ma’kıl, seni bizimle beraber (hacca) gelmekten alıkoyan ne idi?” diye sordu. Zaten peygamber ile birlikte hacca gidememenin üzüntüsü içerisindeki ümmü Ma’kıl, Allah Resülü’ne başından geçenleri anlattı. Sonunda, “Ey Allah'ın Resülü! Ben ihtiyar ve hasta bir kadınım. Benim için (bu kaçırdığım) haccın yerine geçecek bir amel var mı?” diye sorunca Resül-i Ekrem, “Madem bizimle beraber haccı kaçırdın, öyleyse sen Ramazanda umre yap! Çünkü Ramazanda yapılan bir umre, (sevap bakımından) hacca denktir. buyurdu. Bu cevabı işiten ümmü Ma’kıl, şöyle demekten kendini alamadı: "Hac, hacdır; umre de umredir. (Birbirinin yerine geçer mi!) Resûlullah (sav) bunu bana söyledi ama bu sadece bana mı özgüdür (yoksa herkes için geçerli midir) bilemiyorum!”

ishak b. Râhüye şöyle der: “Bu hadisin mânâsı, Hz. peygamber den rivayet edilen, 'Kim ihlas sûresini okursa Kur’an’ın üçte birini okumuş gibi olur/ hadisi gibidir (böyle anlaşılmalıdır).”

Aslında bu hanım, hac ile Umre arasındaki farkı iyi bilmekledir. Önce, çok daha faziletli olan hacca karşılık Ramazan’da yapılan bir umrenin hacca denk olmasına şaşırıyor, fakat Resûlullah’ı işittikten sonra bu umrenin haccın yerine geçeceğini düşünmeye başlıyordu. Bu yüzden,o hükmün yalnızca kendisi için mi yoksa herkes için mi geçerli olduğunu bilemiyordu. Oysa Hz. peygamber bu sözüyle Ramazan ayında yapılacak umrenin faziletini anlatabilmek için onu hacca teşbih etmişti. İbn Huzeyme’nin de dediği gibi, şayet umre burada bütün hükümleriyle hacca denk olsaydı, o zaman hac yerine geçerdi ve İslam'ın kişiye yüklediği hac vazifesi, Ramazan’da yaptığı umresiyle kendinden düşerdi.

İbn Abbâs tarafından nakledilen bazı rivayetlerde de Hz. peygamber ile ensardan bir hanım arasında benzer bir diyalog geçmektedir. Bu rivayetlerde, eldeki iki deveyle baba ile oğlun hacca gittikleri, kalan tek devenin de su taşımada kullanıldığı gerekçesiyle Medineli hanımın hacca katılamadığı anlatılmakta, bu durumda peygamberimiz aynı şekilde hanıma Ramazan’da umre yapmasını tavsiye etmektedir.

Gerçekten de günümüzde bile Ramazan’da yapılan umre her yönüyle çok farklıdır. Hemen her ülkeden Müslümanların davet ettiği iftar sofraları, orada zemzem ile açılan oruçlar, hatimle kılınan teravijh namazları, gün boyu yapılan tavaflar, son on gün gece yarısından sonra cemaatle ve ikinci bir hatimle kılınan teheccüd namazları, özellikle de herkesi hıçkırıklara ve gözyaşlarına boğan hatim duası ve bayram namazı anlatılamaz, ancak yaşanır...

Ebû Hüreyre’nin naklettiği bir hadiste umrenin faziletine değinen Resûlullah (sav) şöyle buyurur: “iki umre, aralarında işlenen günahlara kefarettir. Allah tarafında kabul gören lhaccın karşılığı ise cennettir.”

Umreye gitmek için kendisinden izin isteyen Hz. Ömer’e, Allah Resûlü’nün söylediği şu söyler, hem umrenin faziletini, hem de Resül-i Ekrem’in yakın dostuna olan ilgisini, samimiyetini ve tevazuunu göstermektedir: “Kardeşçiğim! Duana bizi de ortak et ve bizi unutma!”Allah Resülü’nün kullanmış olduğu, “Kardeşçiğim!” hitabı Hz. Ömer’in o kadar hoşuna gitmiştir ki bu ifadeyi, “üzerine güneşin doğduğu her şeyden daha sevimli” diye nitelemiştir.

Üzerinde bir cübbe bulunan, sakalı ve başı sarıya boyanmış bir adam, Ci’râne’de iken Resülullah’a gelerek, “Ey Allah’ın Resülü! Ben umre için ihrama girdim ve gördüğün gibiyim (ne yapmalıyım?)” diye sormuş, bunun üzerine Hz.Peygamber, cübbeni çıkart, sarı boyayı da yıka ve hac yaparken ne yapıyorsan, Umrendede onu yap.”buyurmuştur.

Umre ile hacda yapılması gereken hususlar. Safa ile Merve arasında sa’y yapıp ihramdan çıkılmasına kadar aynıdır. Peygamberimizin umrelerinden birini kısaca özetleyen ibn Ömer şöyle anlatır: “Hz. Peygamber (sav) umre için (Mekke’ye) geldi, Beyt'i yedi kere (etrafında dönerek) tavaf etti.Makam’ın arkasında iki rekât namaz kıldı. Safa ile Merve arasında sa’y etti. (Siz de böyle yapınız, çünkü)Andolsun ki Allah Resulunda sizin için güzel bir örnek vardır.”’ Muâviye ise, Resülullah’ın (sav) umre yaptığında sa’y sonrasında saçını makasla kısalttığını haber verir.

Umre yapan kişi sa’yini tamamladıktan sonra saçlarım tıraş eder veya kısaltır ve ihramdan çıkar. Böylece umre tamamlanmış olur. Hacda ise, ayrıca günü geldiğinde Arafat’a çıkılması, arefe günü orada vakfeye durulması, dönüşte Müzdelife vakfesi, Mina’da kurban kesilmesi ve Cemerât’ta şeytan taşlanması gibi hacca özgü görevler devam etmektedir.

İbn Abbâs’ın anlattığına göre, câhiliye devrinde müşrikler hac aylarında umre yapmayı dünyadaki en çirkin işlerden sayarlardı. Onlar, Muharrem ayına Safer ismini verirler ve “(Ne zaman) devenin sırtındaki yara iyileşir; (yoldaki) ayak izleri silinir; (Safer ayı da çıkarsa) artık umre yapmak o zaman helâl olur.” derlerdi, ibn Abbâs dedi ki: “Resülullah (sav) sahabeleriyle beraber (Zilhicce’nin) dördüncü günü (sabahında) sadece haccetmek niyetiyle telbiye ederek (Mekke’ye) geldi. Peygamber (sav), sahabilerine haclarını umreye çevirmelerini (tavaf, sa’y ve tıraşla ihramdan çıkmalarını) emretti.  Allah Resülü, umrenin kıyamete kadar hac (ayları) içine girmiş olduğunu ilân etti ve böylece hac aylarında umre yapmakta hiçbir sakınca olmadığım göstermiş oldu.

Günümüzde olduğu gibi iktisadi ve coğrafi nedenlerle, ömründe yalnız bir defa hacca gidebilme imkânı bulan bir kimse, elbette hac ile birlikte umre yapmaya da gayret edecektir. Çünkü bu insanlardan çoğu, hac dışında ayrıca umre için Kâbe’ye gelme imkânı belki de hiç bulamayacaktır. Oysa ilk dönemlerde İslâm coğrafyası küçüktü ve insanların Medine den, Şam’dan, Irak’tan umreye de gidebilme imkânları mevcuttu. Bu nedenledir ki günümüzde ülkemizden giden hacıların çoğu, önce umre yaptıktan sonra ardından yeni bir ihramla yapılan temettü haccını tercih etmektedirler. İslâm'ın temel ibadetlerinden olan hac, farz kılındığından bugüne dek her yıl nasıl devam etmekteyse, umre vazifesi de aynı şekilde asırlardır her gün devam etmektedir. Allah’ın evi olan Kabe, Rahmân’ın misafirleri tarafından asırlardır kesintisiz bir şekilde ziyaret edilmektedir. öyle anlaşılmaktadır ki bu durum kıyamete kadar da böyle devam edecektir. Sahabeden Ebû Said el-Hudrinin naklettiğine göre, Peygamber Efendimiz (sav) şöyle buyurur: “Ye’cûc ve Me’cûc’un çıkmasından sonra bile mutlaka Bcytullah’a hac ve umre (ziyareti) yapılacaktır.”

Kaynak: Hadislerle İslam