Milton Friedman kimdir? Milton Friedman kitapları ve sözleri
Amerikalı Ekonomist, Yazar Milton Friedman hayatı araştırılıyor. Peki Milton Friedman kimdir? Milton Friedman aslen nerelidir? Milton Friedman ne zaman, nerede doğdu? Milton Friedman hayatta mı? İşte Milton Friedman hayatı... Milton Friedman yaşıyor mu? Milton Friedman ne zaman, nerede öldü?
Doğum Tarihi: 31Temmuz1912
Doğum Yeri: Brooklyn, New York, ABD
Ölüm Tarihi: 16Kasım2006
Ölüm Yeri: San Francisco, Kaliforniya, ABD
Milton Friedman kimdir?
Milton Friedman, 1976'da Nobel ödül almış ABD'li ekonomist.
Milton Friedman 31 Temmuz 1912'de Brooklyn, New York'ta Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'ndan yeni göç etmiş bir Yahudi ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Ailesi çocukken New Jersey'de taşındı ve Friedman bu eyalette 1928'de 16 yaşında iken lise ayarı okuldan mezun oldu.
Üniversite diploma eğitimini 1932'de Rutgers Üniversitesi'nde matematik bölümünden aldı. ABD'de büyük iktidisadi buhran sırasında mezun olmuştu ve önce bu buhrandan ve üniuversitesinde bulunan iktisat hocalarından çok etkilendi. Master için branşını değiştirip Şikago Üniversitesi'nde Master çalışmalarını iktisat üzerinde yaptı ve burada bulunan ünlü iktisatçılardan olan Jacob Viner, Frank Knight ve Henry Simons'dan etkilendi. 1933'de Columbia Üniversitesi'nde iktisatçı ve istatistikçi Harold Hotelling altında çalışmalar yaptı. 1934'de yine Şikago Üniversitesi'ne gelerek "talep ölçülmesi" üzerinde çalışan Henry Schultz'un asistanlığını yaptı. Fakat kriz dolayısıyla akademik iş bulamadı ve Roosevelt zamanında devlet idaresinde iktisatçı olarak çalıştı. 1941–43'te Federal Hükümetin harp için vergilendirme konularında çalışmalar yaptı ve stopaj usulüyle gelir vergisi toplanmasına büyük katkı yaptığı söylenmektedir. 1945'te Columbia Üniversitesinde matematik istatistikçi olarak çalıştı. Friedman sonradan bu dönemin Amerikan halkı ve işçisine sağladığı iktisadi başarılarını ve bu dönemdeki kendi görüşlerini ve başarılarını kökünden inkar etmiştir.
Friedman 1940'da hazırlamış olduğu "Serbest Profesyonel Çalışmadan Gelirler (İncomes from Independent Professional Practice)" adlı eserini geliştirerek 1945'te Columbia Üniversitesi'ne doktora tezi olarak sunmuş ve 1946'da Doktora derecesi almıştır.
1946'da Chicago Üniversitesi'ne iktisat teorisi okutmak için atandı ve bundan sonra 30 yıl akademik kariyerini bu kurumda geçmiştir. Bu akademik atmosferde 1930'lardaki gerçekleri unutarak bu büyük buhran ve krizleri kendine göre teorilerle açıklayarak serbest piyasa ve sadece sıkı para politikasına önem veren, hiç piyasaya ve sosyal konulara karışmayan bir küçük devlet prensiplerine inanan fikirler taşıyan çok doktriner bir ekonomiciler grubunun yetişmesine on ayak oldu. Bu doktriner görüşlerini yaymak için mikroekonomi, makroekonomi, ekonomi tarihi ve kamu idaresi konularında akademik monograflar, kitaplar, makaleler yazdığı gibi sağcı medyada popüler olarak gazeteler, dergiler, radyolar, televizyonlar, videolar için popüler yazılar ve konuşmalar yaptı. Aşırı sağcı Cumhuriyet Parti'nin seçimi Lyndon Johnson'a kaybeden cumhurbaşkanı adayı Barry Goldwater'in ekonomi danışmanı oldu.
1976'da Nobel Ekonomi Ödülü'nü aldıktan sonra 65 yaşında 1977'de Chicago Üniversitesi'nden emekli oldu. Karısı ile San Fransiko'ya taşındı ve orada sağcı iktisadi politikaları geliştirmek için kurulmuş "Hoover Institution"'da çalışmaya başladı. 1977'de bir sağ eğilimli "Seçim Yapmak İçin Bağımsızlık (Free to Choose Network)" televizyon program şirketinde de katkı yaptı ve bu şirket için hazırladığı 10 programlık serilik program ve bundan ortaya çıkan kitap epeyece popüler oldu. Ekonomik teorilerini deneme fırsatını Pinochet'nin faşist Şilisinde buldu. Ancak Şilinin faşist olduğunu asla kabul etmedi, ekonomik olarak liberal bir ülkede özgürlüklerin kendiliğinden var olduğunu öne sürdü, böylece Şili'de yapılan insanlık suçlarına destek olmuş oldu. 1980'de Cumhuriyetçi Parti cumhurbaşkanı adayı Ronald Reagan'a danışman oldu ve bu kişi cumhurbaşkanı seçilince Friedman ABD Federal hükümetinin baş ekonomi danışmanı olan "Ekonomik Politika Danışma Kurulu"'nda görev yaptı. 1980'lı ve 1990'li yıllarda Friedman yine popüler makaleler ve TV konuşmaları yapmaya devam etti. Sovyetler sisteminin yıkılışından sonra serbest piyasa fikirlerinin yayılmasını sağlayan büyük bir doktrinci olarak aşırı övgü gördü. 2006'da 94 yaşındayken San Fransısko'da kalp krizinden öldü.
İktisata katkıları:
Milton Friedman, Monetarizmin oluşumunda ve tanıtımında en önemli isimdir. 1976 yılında "Paranın Miktar Teorisi üzerine çalışmalar" adlı kitabında Monetarizmin temel ilkelerini ortaya koymuştur. Amerika'daki Devlet okullarında öğrencilere ücretsiz öğle yemeği verilmesi tartışmaları sırasında söylediği "There is no such thing as a Free Lunch" (Bedava öğle yemeği diye bir şey yoktur) sözü monetarist ekonomi'ye inananların ana tartışma ekseni oldu.
Milton Friedman kendisine Nobel Ekonomi Ödülü verilirken yaptığı konuşmada "enflasyon her zaman ve her yerde parasal bir olgu olmuştur" sözüyle parasal genişleme - enflasyon arasındaki sıkı ilişkiye vurgu yapmıştır.
Friedman ayrıca bir ekonomik durgunluk ya da bunalım döneminde bir şekilde "ipleri elinde tutmak" şeklindeki dinamik agresif bir para arzı genişlemesinin etkili olmayacağı düşüncesinden hareketle ortaya atılan "para önemli değildir" tarzındaki hakim Keynesyen düşünceyi ortadan kaldırmak istemiştir.
Friedman ve diğer Monetaristlerden Schwartz, para politikasının hem genişlemelerde hem de daralmalarda gerçekten etkili olduğunu göstermişlerdir.
Milton Friedman'ın para ekonomisi üzerine yaptığı çalışması,1960'larda ve 1970'lerde enflasyon tehlike sinyalleri vermeye başladıkça, giderek önemli ve uygulanabilir hale geldi. Friedman'a göre ileri ülkelerde 1970'lerden sonra baş gösteren krizin asıl nedeni John Maynard Keynes'ten esinlenerek uygulamaya sokulmuş konjonktür politikalarıdır.
Yüksek düzeyde istihdam oluşturmayı esas almış olan konjonktür politikalar, gevşek politikasından doğan etkilerle ekonomileri raydan çıkararak istikrarsızlığı yaygınlaştırmıştır.
1970'lerin ve 1980'lerin başlarında Monetaristler gerek Akademik ve gerekse politik çevrelerden birçok taraftara toplayarak düşüncelerini yaymışlardır. Onlara göre 1970'li yıların sorunu olan işsizlik ve enflasyonun sebebi uygulanan gelişigüzel para politikalarıdır. Ekonomik istikrarsızlığın kaynağı ise para arzındaki düzensiz dalgalanmalardır
Milton Friedman Kitapları - Eserleri
- Kapitalizm ve Özgürlük
- Tercih Özgürlüğü
Milton Friedman Alıntıları - Sözleri
- Özgürlük ender bulunan narin bir bitkidir. Aklımız bize, özgürlüğün karşısındaki en büyük tehdidin iktidarın tek bir merkezde toplanması, güç temerküzü olduğunu söyler, tarih de bunu doğrular. (Kapitalizm ve Özgürlük)
- Ne var ki hükümetler, aynı bizim gibi, kendi politikalarının arzu edilir olmayan sonuçlarını gizlemek ya da örtbas etmek için büyük bir çaba içerisine girerler. Dolayısıyla, piyasaya çok fazla para süren bir hükümet, döviz kurunu manipüle etmek durumunda kalır. Burada başarısız olunca, döviz kurundaki yükselme için dâhili enflasyonu suçlar; neden sonuç ilişkisinin bunun tam tersi şekilde işlediğini kabul etmek istemez. (Tercih Özgürlüğü)
- “Ülkem benim için neler yapabilir demeyin, kendinize ben ülkem için neler yapabilirim diye sorun.” Başkan Kennedy’nin görevine başlarken yaptığı konuşmada sarf ettiği bu sözler sık sık anılır. (Kapitalizm ve Özgürlük)
- Bir yandan iktisadî yardım adı altında yabancı ülkelere hibe yapar, böylece sosyalizmi teşvik ederken, aynı zamanda onların ürettikleri ürünlerin ticareti üzerinde kısıtlamalar tatbik ederek serbest girişimi engellemek yerine, daha tutarlı ve ilkeli bir duruş sergileyebilirdik. Dünyanın geri kalanını şöyle diyebilirdik: biz özgürlüğe inanıyoruz ve bunu uygulamak niyetindeyiz. Sizi özgür olmaya zorlayamayız. Ama herkese eşit şartlarda tam bir işbirliği teklif edebiliriz. Piyasamız, tarifeler veya başka kısıtlamalar olmaksızın, sizlere açıktır. Ne satmak istiyorsanız ve ne satabiliyorsanız burada satın. Ne almak istiyorsanız ve ne alabiliyorsanız alın. İşte bu yolla bireyler arasında işbirliği dünya çapında ve serbest olabilir. (Tercih Özgürlüğü)
- İnsanların herhangi bir şeyi savunmaları için öncelikle hayatlarını kazanabilmeleri gerekir. (Kapitalizm ve Özgürlük)
- Ekonomik ve politik iktidarın aynı ellerde toplanması, tiranlığa götüren garantili formüldür. (Tercih Özgürlüğü)
- Fiyat sistemindeki özel çarpıklıklar önemli olsa da, günümüzde serbest piyasa sistemine müdahalenin ana kaynağı devlettir. Devlet piyasayı müdahaleyi tarifeler ve uluslararası ticaret üzerindeki diğer kısıtlamalar üzerinden, ücretler de dâhil bireysel fiyatları sabitleyen veya etkileyen dâhili işlemler, belirli sektörlerdeki devlet düzenlemeleri, fiyat istikrarsızlığına yol açan para ve maliye politikaları yoluyla ve daha başka sayısız kanalla yapmaktadır. (Tercih Özgürlüğü)
- Gerek yurtiçinde ve gerekse yurtdışında özgürlük davasına tam serbest ticaretten daha iyi hizmet edecek pek bir tedbir yoktur. (Tercih Özgürlüğü)
- .... Ama yaşlılık hiçbir biçimde en ciddi sorun olmamıştır. (Kapitalizm ve Özgürlük)
- Tarih sadece kapitalizmin siyasi özgürlük için gerekli koşul olduğunu söyler. (Kapitalizm ve Özgürlük)
- Yüksek Mahkeme’nin bir zamanlar dediği gibi, “benim yumruğumu hareket ettirme özgürlüğüm, senin çenenin yakınlığıyla sınırlanmalıdır.” (Kapitalizm ve Özgürlük)
- İstikrarsız enflasyonun başlıca yan etkilerinden biri, bir bakıma, fiyatlar üzerinden bilgi aktarım sürecine parazit girmesidir. Örneğin, ahşap fiyatları artacak olsa, ahşap üreticileri, bunun enflasyonun tüm fiyatları yükseltmiş olmasından dolayı mı, ahşap talebinin artışından mı, yoksa diğer ürünlere göre zamdan öncekine kıyasla şimdi ahşabın daha az tedarik edilmesinden mi kaynaklandığını bilemezler. Üretim faaliyetinin organizasyonu için önemli olan bilgi, öncelikle göreli fiyatlardır; yani bir ürün fiyatının diğer ürün fiyatıyla kıyaslanmasıyla elde edilen nispi fiyatlardır. Yüksek enflasyon, özellikle de fazla değişkenlik gösteren enflasyon, bu bilgiyi anlamsız bir parazit içinde boğup yok eder. (Tercih Özgürlüğü)
- Bu nedenle ilk yapılması gereken, devletin kendi çitlerini onarması, harcamaların akışında mantıklı bir istikrar sağlayacak işlemleri benimsemesidir. Eğer bunu yaparsa, ekonominin geri kalanında gerekli olan düzenlemelerin azaltılmasına açıkça katkıda bulunmuş olacaktır. (Kapitalizm ve Özgürlük)
- Nasıl organize edilmiş olursa olsun, her toplumda gelir dağılımıyla ilgili her zaman bir memnuniyetsizlik söz konusudur. Hepimiz, bizden daha fazlasını hak etmiyor gibi görünen diğerlerinden neden daha az kazanıyor olduğumuzu ya da ihtiyacı bizim kadar büyük olup, hakettiği de bizden az görünmeyen kişilerden neden bizim daha fazla kazandığımızı anlamakta güçlük çekeriz. Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür derler; biz de mevcut sistemi suçlarız. Bir kumanda sisteminde gıpta ve memnuniyetsizlik yöneticileri hedef alır; bir serbest piyasa sisteminde ise piyasayı. (Tercih Özgürlüğü)
- Serbest ticaret yalnızca maddi refahımızı arttırmakta kalmaz, aynı zamanda milletlerarası barış ve dayanışmayı destekler, iç rekabeti teşvik eder. (Tercih Özgürlüğü)
- Amerika Birleşik Devletler'nde son yıllarda çoğalan ekonomik kontroller yalnızca iktisadi kaynaklarımızı kullanma özgürlüğümüzü sınırlamakla kalmamış aynı zamanda ifade, basın ve din özgürlüğümüzü de etkilemiştir. (Tercih Özgürlüğü)
- Özgürlük yalnızca sorumlu bireyler için savunulabilir bir hedeftir. (Kapitalizm ve Özgürlük)
- Umut verici görünen tek yol, para politikasını yönetmek için yasa gücünde kurallar koyan insanların yerine, hukuk devletini tesis etmeye çalışmaktır (Kapitalizm ve Özgürlük)
- "Her bir ailenin idaresinde iken akıllılık olan bir şeyin, büyük bir ülkenin idaresinde budalalık olması pek ihtimal dahilinde değildir. Eğer bir yabancı ülke, bir malı bizim yapabildiğimizden daha ucuza bize temin edebiliyorsa, daha üstün olduğumuz bir alanda istihdam edilen kendi emeğimizin ürünlerinin bir kısmı karşılığında o malı onlardan satın almak daha iydir... Her ülkede, istediği malı onu en ucuza satan her kim ise ondan satın alabilmesi, büyük bir halk kitlesinin menfaati icabıdır, öyle de olması gerekir. Önerme o denli açıktır ki, tutup da bunu kanıtlama zahmetine girişmek saçma olur; şayet tüccar ve sanayicilerin çıkara ayarlı yanıltmacaları insanların kafasını karıştırmasa, bunlar hiç tartışılmazdı bile. Onların çıkarları ile büyük halk kitlesinin çıkarları bu açıdan taban tabana zıttır." (Tercih Özgürlüğü)
- Anarşinin, kusurlu insanoğlunun dünyasında uygulanması olanaksızdır. (Kapitalizm ve Özgürlük)
