Uyuz Hastalığı Nedir?

Günümüzde hala varlığını sürdüren ve pek çok insanın hayatını olumsuz etkileyen bir hastalık olan Uyuz, tıbbi adıyla 'Skabies', cildin en üst tabakasına yerleşen bir parazitin neden olduğu bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Ne yazık ki, toplumda yaygın olarak bilinmese de, uyuz hala birçok insanın sağlığını tehdit etmektedir.

Uyuz Hastalığı Nedir?

Uyuz, Sarcoptes scabiei adı verilen mikroskobik bir parazitin neden olduğu bulaşıcı bir cilt hastalığıdır. Bu parazit derinin üst tabakasında tünel kazarak çoğalır ve deride şiddetli kaşıntı, kızarıklık ve kabarcıklar oluşturur. Uyuz hastalığı genellikle temas yoluyla yayılır, özellikle kalabalık ortamlarda, yakın temas veya ortak kullanılan eşyalar aracılığıyla bulaşabilir.

Uyuz Hastalığının Bulaşma Yolları

Uyuz hastalığı, son derece bulaşıcı bir hastalıktır. Uyuz bir kişiden başka bir kişiye en az 15 -20 dakika süre ile doğrudan veya yakın temas ile bulaşır. Özellikle ev, okul, iş yeri ve toplu ve kalabalık insan gruplarının olduğu yerlerde hızla yayılırlar.

Uyuz Hastalığının Kuluçka Süresi

İlk kez uyuz hastalığına yakalanılmışsa semptomlar kendini 2-6 hafta arasında göstermeye başlar ama daha önce uyuz hastalığını geçiren kişilerde belirtiler 1-4 gün içinde görünmeye başlar.

Uyuz Hastalığının Tanısı

Uyuz tanısında hastanın şikayetleri ve fizik muayene bulguları çoğunlukla yeterlidir. Gece kaşıntısı, tipik deri döküntüleri ve döküntülerin dağılımı ile uyuz tanısı konulur. Geceleri kaşıntının şiddetlenmesi, sıcak duş veya banyo ile artması uyuz hastalığını destekler. Uyuz tanısında şüphe varsa lezyonların dermatoskopi cihazı ile büyütülerek incelenmesi veya mikroskobik olarak değerlendirilmesi tanıya yardımcı olabilmektedir. Uyuz böceğinin yerleştiği tünellerin ucunda kir birikimi, siyah nokta benzeri oluşumlar gözlenir.

 

Uyuz Hastalığının Belirtileri

Daha çok el ve ayak parmakları arası, koltuk altı, bel çevresi, iç dirsek, ayak tabanı, göbek deliği çevresi, meme ucu ve kasık bölgesi gibi deri kıvrımlarında bulunan, en belirgin semptomu kaşıntı olan uyuz belirtileri şunlardır:

• Geçmeyen ve geceleri şiddeti artan kaşıntı
• Sivilceye benzeyen deri döküntüsü
• Deride pullanma ve kabarcık oluşumu
• Minik kırmızı kabarcıklar (papül), küçük su kabarcıkları (vezikül).
• Deride tünel açan akarların neden olduğu ciltte grimsi beyaz veya ten renginde çizgiler halinde beliren küçük oyuklar
• Kaşınmadan kaynaklı yaralar

Uyuz Hastalığının Tedavisi

Doktorunuz bir insektisit olan permetrin krem veya losyonu boyundan aşağı uygulatıp, ciltte 8-24 saat arasında beklettirerek akarlar ve bıraktıkları yumurtaların öldürerek hastalığı tedavi etmeyi önerebilir. Ya da başka bir tedavi yöntemi olarak antiparaziter hap olan ivermektin'i önce tek bir dozda ve ardından 1-2 hafta sonra ikinci bir doz vererek tedavi planını uygulamayı tercih edebilir. Uyuz hastalığının tedavisinde doktor talimatları ile hareket etmek, doktor onayı olmadan herhangi bir ilacı kullanmak tehlikeli olabilir.

İlaç tedavisi başlandığında dikkat edilmesi gereken noktalar

 Son 3  gün içerisinde giyilen kıyafet, yastık yorgan kılıflarınız, ayakkabınız kısacası deriniz ile temas eden her şeyi 3 gün süre ile plastik bir torbaya atıp ağzını kapatarak hava almamasını sağlayarak(akarlar insan vücudu dışında 3 gün süre ile yaşayabilir) ya da en az 60 derece sıcaklıkta yıkayarak, akarların ölmesini sağlamanız gerekir.

Uyuz Tedavisinde Kullanılan Yöntemler

• Lokal uygulanan antiparaziter losyonlar (en sık permetrin etken maddeli uyuz kremi veya sülfür-katran içeren klasik majistral ilaçlar)
• Ağızdan alınan tablet formunda sistemik antiparaziter ilaçlar (ivermektin etken maddeli) 
• Hijyen önlemleri (ilaçları sürmeden önce ilk olarak keselenerek banyo yapmalıdır. Banyodan sonra deri kurulanmalı ve sonrasında kulak arkasından itibaren ayak parmak uçları dahil tüm vücuda uyuz ilacını sürülmelidir)
• Tırnaklar uzunsa kısa kesilmelidir.
• Kaşıntı için antihistamink haplar veya topikal steroidler
• Kaşıntıyı hafifletmek için çay ağacıve aloe vera içerikli kremler

Uyuz Tedavisi İçin Kullanılan İlaçlar

Uyuz tedavisinde en sık kullanılan tedaviler permetrin içeren kremlerdir. Bunun yanında kükürt ve benzil benzoat içeren kremler de kullanılmaktadır. Bazı durumlarda ivermectin içeren haplardan da fayda sağlanmaktadır.

Gebelikte Uyuz Tedavisi Nasıl Yapılır?

Gebelik döneminde görülen uyuz tablosunda kükürtlü kremler ve permetrinli kremler kullanılabilir. Önerilen dozlardan fazla kullanmamak gerekir.

Uyuz Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Uyuz bulaşıcı bir hastalıktır. Tedavi edilmediği takdirde kişide kaşınmaya bağlı egzama reaksiyonları enfeksiyonlar gelişebilir ve başkalarına sürekli olarak bulaşır.

Uyuz Çeşitleri Nelerdir?

• Vücutta klasik yerleşim yerlerinde özellikle gece artan kaşıntıyla seyreden klasik uyuz hastalığı dışında krutlu (kabuklu) uyuzdediğimiz formu vardır. Krutlu uyuzda egzama kabuklanmalar görülebilir kaşıntılı ya da kaşıntısız olabilir. Bebeklerde uyuz saçlı deri olarak görülebilir. 
• Büllöz uyuz dediğimiz sıvı toplamalarıyla görülen şekli vardır. Bu formda çocuklarda sık erişkinlerde nadir görülür.
• Nodüler uyuz ise genital bölge, kasık ve koltuk altları gibi kapalı bölgelerde, genellikle yeterli bir uyuz tedavisinden sonra uzun süre inatçı bir şekilde kalan kırmızımsı-kahverengi, kaşıntılı şişliklerle seyreder.

Psikolojik Uyuz Nedir?

Psikolojik uyuz yani delüzyonel parazitoz tıbbi bir kanıt olmamasına rağmen kişinin parazit ya da yaşayan küçük yaratıklar tarafından enfekte olduğu yanlış ve ısrarlı inancı ile seyreden psikiyatrik bir bozukluktur.

Uyuz Hastalığı Vücutta Nasıl Yaşar?

Uyuz böceğinin yaşam döngüsü erkek ve dişi parazitin çiftleşmesi ile başlar. Çiftleşme sonrası erkek uyuz böceği ölür, dişi uyuz böcekleri ortalama 4-6 hafta yaşarlar. Dişi böcek (sarkopt) 30 dakikada tünel açabilir. Dişiler deri altında kazdıkları tünellere her gün 2-4 yumurta bırakırlar. Yumurtalardan 2-4 gün sonra larvalar çıkar ve 10-14 gün sonra erişkin parazit gelişir. Dişi sarkopt canlı deride dakikada 2,5 cm yol kat edebilir. Uyuz böceği zıplayamaz veya uçamaz. Uyuzlu bir kişide normalde 10-12 uyuz böceği bulunur. Çocuklarda ortalama 20 uyuz böceği bulunur ve daha çok el ve ayak gibi bölgelerde yerleşim gösterir. Ama bağışıklık sistemi zayıf kişilerde, kortizon tedavisi görenlerde ve kabuklu uyuzu olanlarda milyonlarca uyuz böceği görülebilir. Her yaşta görülebilir. Sosyoekonomik düzeyi düşük ve hijyen koşullarının iyi olmadığı topluluklarda daha sık gözlenir.

Uyuz Hastalığı İçin Hangi Bölüme Gidilmelidir?

Uyuz hastalığının tedavisi Dermatoloji bölümünde yapılır.

Uyuz Hastalığından Korunmak İçin Ne Yapılmalıdır?

Uyuz hastalığından korunmak için öncelikle bulaş yollarını bilmek ve uyuz vakalarından uzak durmak önemlidir. Bulaşma yakın temasla olur. Ancak kısa süreli temasın bulaşma için yeterli olmadığı unutulmamalıdır.

Uyuz hastalığından korunmak şu öneriler dikkat edin: 

• Özellikle toplu taşıma alanlarında, kalabalık ortamlarda hijyene dikkat edilmeli,
• Uyuz hastalığına sahip olan kişilere temastan kaçınılmalı,
• Havlu, nevresim iç çamaşırı gibi kişisel eşyalar ortak kullanılmamalı,
• Kişisel hijyene dikkat edilmeli,
• Araba, ev gibi ortak kullanım olan alanlarda temizliğe dikkat edilmelidir.

Uyuz Hastalığında Ev Temizliği Nasıl Olmalıdır?

Uyuz hastalığında ev temizliği son derece özenli olmalıdır. Tedavi sonrası sabahında çıkartılan çamaşırlar, çarşaflar ve havlular sıcak ayarda (En az 60 derece) çamaşır makinesinde yıkanıp kurutulmalıdır. Yıkanamayan materyaller, ev eşyaları için insektisit pudra ve spreylerden yararlanılabilir. Bunlarda yapılamıyorsa yıkanamayan eşyalar 1 hafta ayrı bir poşette kullanmadan saklanabilir.

Uyuz İle İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Uyuz İyileştikten Sonra Kaşıntı Ne Kadar Sürede Geçer?

Uyuzda antiparaziter tedavi ile uyuz böcekleri (akarlar) ve yumurtaları gitse de kaşıntı hemen kesilmez. Derideki duyarlanma (alerji) bir süre daha devam eder ve kaşıntıların tamamen geçmesi 2-4 haftayı bulabilir.

Uyuz Hastalığı Hayvanlardan Bulaşır Mı?

Evcil hayvanlar da uyuz olabilir. Ancak hayvanlarda gözlenen uyuz akarı türü ile insan uyuz akarı farklıdır. Dolayısı ile hayvandan insana uyuz geçse de kısa süreli kaşıntı dışında herhangi bir parazit enfeksiyonuna yol açmaz.

Uyuzun Belirtileri Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Uyuz paraziti sağlıklı insana bulaştığında deri altına girerek tüneller açar ve hızla üremeye başlar. Kişi ilk kez uyuz paraziti ile karşılaşıyorsa uyuzun belirtilerinin ortaya çıkması 4-6 haftaya kadar sürebilir. Daha önce uyuz hastalığını geçirmiş ise uyuzun belirtileri 1-3 gün gibi kısa sürede ortaya çıkar.

Uyuz Tedavisinde Eşyalar Kaç Derecede Yıkanmalı? Uyuz Tedavisinde Yıkanamayan Eşyalara Ne Uygulanmalı?

Uyuz tedavi sürecinde son bir hafta içerisinde kullanılmış tüm kıyafet, çamaşır ve yatak takımlarının en az 60 derecede yıkanması ve ütülenmesi gereklidir. Yıkanamayacak eşyaların ağzı bağlı şekilde hava almadan 7 gün saklanması yeterli olur.

Sonuç olarak:  uyuz hastalığı toplum sağlığını tehdit eden önemli bir sorundur. Ancak, doğru bilgilendirme, hijyen kurallarına uyum ve uyuz hastalığına karşı sabırlı bir mücadele ile bu hastalıkla başa çıkabiliriz. Sağlık yetkililerinin yönlendirmelerine uymak ve gerektiğinde tıbbi yardım almak önemlidir.

Unutmayalım ki, uyuz hastalığı geçici bir sorundur ve toplum olarak dayanışma içinde hareket ederek bu çaresizlik hikâyesini sona erdirebiliriz.